Οδηγίες διδασκαλίας σχολικού έτους 2023-2024 στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ τάξης Γυμνασίου

Α. Παρουσίαση του μαθήματος 

Το μάθημα «Νεοελληνική Λογοτεχνία» στο Γυμνάσιο διδάσκεται δύο (2) ώρες την εβδομάδα με επιλογή κειμένων από τον/την διδάσκοντα/ουσα. Τα κείμενα που επιλέγονται είναι καλό να διατρέχουν, κατά το δυνατόν, ποικιλία θεματικών ενοτήτων. Το δίωρο αυτό, χρειάζεται να είναι συνεχόμενο προκειμένου να ολοκληρώνεται η αναγνωστική διαδικασία και η παραγωγή ατομικών και ομαδικών εργασιών και δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη.

Β. Εγχειρίδια διδασκαλίας 

Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιείται για κάθε τάξη το αντίστοιχο εγχειρίδιο «Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Αξιοποιούνται παράλληλα τα διαδραστικά σχολικά εγχειρίδια. Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων και εν γένει τη διδασκαλία τους με κείμενα και δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών και μαθητριών, προκειμένου να επιτύχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν ως βιβλία αναφοράς την «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και το «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων». Διευκρινίζεται ότι τα βιβλία αυτά δεν προορίζονται για αυτόνομη διδασκαλία, αλλά έχουν ως στόχο να λειτουργήσουν υποστηρικτικά και συμπληρωματικά στο μάθημα της λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο.

Γ. Στοχοθεσία, δεξιότητες, μεθοδολογία του μαθήματος

Το μάθημα της λογοτεχνίας νοείται ως μάθημα κειμενοκεντρικό που αποσκοπεί στην ενεργό εμπλοκή των μαθητών/τριών στην αναγνωστική εμπειρία, ώστε να ενδυναμωθεί η συναισθηματική τους ολοκλήρωση και να αναπτυχθεί η κριτική τους σκέψη. Ταυτόχρονα, όμως, η διδασκαλία της λογοτεχνίας αποτελεί μια αισθητική εμπειρία που στοχεύει στην απόλαυση των κειμένων μέσα από τη συνειδητοποίηση εκ μέρους των μαθητών/τριών της οργανικής ενότητας μορφής και περιεχομένου. Ως εκ τούτου, οι διδάσκοντες/ουσες χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος, όχι ως άθροισμα κειμένων και θεωρητικών γνώσεων που πρέπει να δοθούν για απομνημόνευση, αλλά ως ένα σύνολο στόχων που αποβλέπουν αφενός στην επαφή των μαθητών/τριών με ποικιλία λογοτεχνικών κειμένων, αφετέρου στην απόκτηση αναγνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, ακρόαση, συγγραφή, εμπλοκή σε δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, συγκριτική εξέταση κειμένων και οπτικών, κριτική εμβάθυνση κ.λπ.) στο πλαίσιο μιας αναγνωστικής ομάδας. 

Η ανάγνωση (και η εκφραστική ανάγνωση) κειμένων αποτελεί σε κάθε περίπτωση τη βάση για την οργάνωση του μαθήματος. Όλες οι δραστηριότητες που σχεδιάζονται πριν και μετά την ανάγνωση στοχεύουν ακριβώς στη δημιουργία επαρκών αναγνωστών/τριών που θα μπορούν να απολαμβάνουν το κείμενο. Η πρόσληψη των λογοτεχνικών κειμένων πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο μιας αναγνωστικής κοινότητας μάθησης. Αυτό σημαίνει ότι ο/η εκπαιδευτικός ενδείκνυται να διερευνά και να προκαλεί την ανταπόκριση των μαθητών/τριών, να αξιοποιεί τα βιώματά τους και να ενισχύει την αλληλεπίδραση. Η αξιοποίηση διαλογικών και διαδραστικών μορφών διδασκαλίας συμβάλλει ουσιωδώς στην ανάδειξη ποικίλων αναγνωστικών ταυτοτήτων και ενισχύει τη συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία μέσα σε ένα περιβάλλον μάθησης που ενθαρρύνει διαφορετικές αναγνώσεις και προκαλεί ποικιλία ερμηνευτικών εκδοχών. Ο σχεδιασμός του μαθήματος βασίζεται σε αυτές τις αρχές που υπηρετούνται από αντίστοιχες δραστηριότητες. 

Προαναγνωστικό στάδιο: Ειδικότερα, οι δραστηριότητες πριν από την ανάγνωση προτείνεται να εγείρουν ερωτήματα, να δημιουργούν ποικίλους προβληματισμούς στους/στις μαθητές/τριες, να εξάπτουν την περιέργειά τους, προετοιμάζοντάς τους/τες για το στάδιο της ανάγνωσης. Σε αυτό το στάδιο οι μαθητές/τριες εκφράζουν ελεύθερα τις προσδοκίες τους σε ό,τι αφορά την αρχική πρόσληψη του κειμένου, αξιοποιώντας ποικίλες αφορμές και τεχνικές. 

Αναγνωστικό στάδιο: Οι δραστηριότητες κατά την ανάγνωση στοχεύουν στην ανίχνευση βασικών χαρακτηριστικών των λογοτεχνικών κειμένων που καλό είναι να συνάγονται επαγωγικά μέσα από ποικιλία ερωτημάτων που ενεργοποιούν συνεχώς τα αναγνωστικά αντανακλαστικά των μαθητών/τριών. Στόχος είναι ο σταδιακός εντοπισμός μορφικών στοιχείων που συνδυάζονται οργανικά με το περιεχόμενο (τόπος / χρόνος / χαρακτήρες / πρόβλημα / πλοκή). Επιπρόσθετα, μπορεί να δίνονται από τον/την εκπαιδευτικό και στοιχεία που σχετίζονται με το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο, μόνο όταν αυτά κρίνεται ότι φωτίζουν καλύτερα την κατανόηση των σχέσεων των προσώπων και γενικότερα των θεμάτων που θίγονται στα κείμενα. Προτείνεται η προσέγγιση να βοηθά τους/τις μαθητές/τριες αρχικά να αντιμετωπίζουν το κείμενο ως όλον, σχολιάζοντας τις αρχικές τους εκτιμήσεις και στη συνέχεια να καλούνται, ατομικά ή ομαδικά, να προσεγγίσουν τα επιμέρους στοιχεία του, ώστε, στο τέλος, να καταλήξουν σε γενικότερες εκτιμήσεις που επανατοποθετούν τις αρχικές τους προσδοκίες σε ένα άλλο επίπεδο. Σημαντικό είναι, επίσης, να δίνεται στους/στις μαθητές/τριες κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των κειμένων η δυνατότητα να αξιοποιούν τα βιώματά τους για να νοηματοδοτήσουν το κείμενο και στη συνέχεια να δημιουργήσουν δικά τους κείμενα. 

Μεταναγνωστικό στάδιο: Οι εργασίες και οι δραστηριότητες μετά την ανάγνωση διακρίνονται από μεγάλη ποικιλία και στοχεύουν στην εμβάθυνση και διαπραγμάτευση του νοήματος, αλλά και στην ελεύθερη έκφραση της ανταπόκρισης των μαθητών/τριών. Μέσα από τις δραστηριότητες στόχος είναι να αναδεικνύονται οι ποικίλες ερμηνευτικές εκδοχές, αλλά και η ελεύθερη έκφραση των μαθητών/τριών η οποία αποτυπώνεται με ασκήσεις δημιουργικής γραφής, με την αξιοποίηση θεατρικών τεχνικών και διακαλλιτεχνικών δράσεων. Έτσι καλλιεργείται η φιλαναγνωσία και ενισχύεται η δημιουργική σχέση των μαθητών/τριών με τη λογοτεχνία. Αυτή η επαφή επιτρέπει να συνειδητοποιήσουν βαθύτερα τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και ως εκ τούτου να κατανοήσουν καλύτερα πτυχές του κόσμου, του εαυτού, των ανθρώπινων σχέσεων, των χαρακτήρων, των πολιτισμών του παρελθόντος, βιώνοντας παράλληλα τη λογοτεχνία ως αισθητικό αγαθό, ως πηγή συναισθημάτων, εμπειριών, καλλιτεχνικών και διανοητικών ερεθισμάτων.

 

Δ. Επιλογή κειμένων, διαχείριση διδακτικού χρόνου 

Η δυνατότητα επιλογής λογοτεχνικών κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό επιτρέπει τη διαχείριση με ευελιξία του διδακτικού υλικού και του διδακτικού χρόνου ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της σχολικής τάξης. Πριν από την επιλογή των κειμένων, οι εκπαιδευτικοί είναι χρήσιμο να διερευνούν τις αναγνωστικές εμπειρίες των μαθητών/τριών και να θέτουν στόχους που εκκινούν –σε πρώτη φάση– από τα ενδιαφέροντά τους (Παράδειγμα ανίχνευσης αναγνωστικών ενδιαφερόντων στο Παράρτημα που ακολουθεί). 

Τα διδασκόμενα κείμενα συνιστάται να καλύπτουν μια ποικιλία θεματικών από αυτές που προσφέρονται στην κάθε Γ΄ τάξη και ανταποκρίνονται, κατά το δυνατόν, στα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Η επιλογή των κειμένων γίνεται στην αρχή της χρονιάς μετά από τη συνεργασία των εκπαιδευτικών που μοιράζονται τη διδασκαλία του γνωστικού αντικειμένου. Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού του μαθήματος που προωθεί τη φιλαναγνωσία, προτείνεται ο προγραμματισμός της διδασκαλίας να μην εστιάζει σε μεμονωμένα κείμενα, αλλά να οργανώνεται σε συστάδες κειμένων, οι οποίες μπορούν να συγκροτηθούν βάσει κριτηρίων όπως το θέμα ή/και το είδος, την ιστορική περίοδο κ.ά.

Η συστάδα μπορεί να αποτελείται από δύο ή τρία το πολύ ευσύνοπτα κείμενα αντλημένα ως επί το πλείστον από τις προσφερόμενες θεματικές ενότητες του εγχειριδίου, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα επιλογής κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό. Αυτά επιλέγονται με τρόπο ώστε να αναδεικνύονται οι διαφορετικές οπτικές ενός θέματος. Η προσέγγιση των κειμένων συνιστά όχι απλώς μια μέθοδο σύγκρισης (θέματος/περιεχομένου), αλλά μια μέθοδο ανάδειξης των ποικίλων μορφικών στοιχείων που συνδέονται με τις κειμενικές προθέσεις και δημιουργούν πολλαπλά νοήματα, προάγοντας ποικιλία ερμηνευτικών προσεγγίσεων.

Ανάλογα με την έκταση των επιλεγμένων κειμένων, κατά τη διάρκεια της χρονιάς θα πρέπει να διδαχθούν τουλάχιστον 15 κείμενα (ποιητικά, πεζά, θεατρικά αποσπάσματα). Ο σχεδιασμός της διδασκαλίας θα πρέπει να θέτει ως προϋπόθεση την ολοκλήρωση της επεξεργασίας μιας συστάδας μέσα σε τρεις (3) διδακτικές ώρες. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα για την επαφή με περισσότερα κείμενα κατά τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ ταυτόχρονα διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών. Στον χρόνο αυτό γίνεται η προσέγγιση των κειμένων, η συγγραφή και η παρουσίαση ομαδικών εργασιών στη σχολική τάξη. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να θέτουν συγκεκριμένους στόχους για τη διδασκαλία, χωρίς να προβαίνουν σε εξαντλητικές αναλύσεις. Σκοπός είναι η σχολική τάξη να μετατραπεί σταδιακά σε αναστοχαστική κοινότητα ενεργητικών και κριτικών αναγνωστών και αναγνωστριών. 

Έως το τέλος του σχολικού έτους αναμένεται να ολοκληρωθεί η διδασκαλία τουλάχιστον 10 κοινών κειμένων για την τελική εξέταση.

Ε. Δραστηριότητες 

Η ανάγνωση των κειμένων αποτελεί το κεντρικό σημείο της διδακτικής διαδικασίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Η κατανόηση και η ανταπόκριση στο κείμενο πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του διδακτικού σχεδιασμού. Για τον λόγο αυτό, οι εκπαιδευτικοί σε όλες τις τάξεις προτείνεται να εστιάζουν αρχικά, κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας τους, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης λογοτεχνικού κειμένου με την αξιοποίηση μίας σειράς δραστηριοτήτων. Οι ανάγκες των μαθητών και μαθητριών και η ιδιαιτερότητα της σχολικής τάξης οδηγούν τον/την εκπαιδευτικό στην επιλογή των προσφορότερων από αυτές. 

Προτείνονται δραστηριότητες που βοηθούν αρχικά τους μαθητές/τριες: 

• Εντοπισμός βασικών πληροφοριών κειμένου (τόπος, χώρος, χρόνος, πρόσωπα, σκηνικό)
• Δράση ενός ήρωα, εξέλιξη του χαρακτήρα, αλληλεξάρτησή από το περιβάλλον
• Εντοπισμός προβλήματος 
• Παρακολούθηση δράσης ηρώων 
• Κατανόηση περιγραφής μίας εικόνας ή ενός προσώπου. 
• Σύνδεση κειμένου με ιστορικές - κοινωνικές παραμέτρους 
• Κατανόηση της λειτουργίας του αφηγητή
• Κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συλλειτουργεί η εικόνα και ο λόγος
• Εξοικείωση με βασικά στοιχεία ποιητικών μορφών 
• Διάκριση και κατανόηση εκφραστικών μέσων

Όλα τα παραπάνω σημεία τεκμηριώνονται μόνο με βάση το κείμενο. Υπενθυμίζεται πως η σχηματοποίηση των ζητουμένων βοηθά τους/τις μαθητές/τριες στην παρακολούθηση μιας αφήγησης, ενός χαρακτήρα ή μιας περιγραφής (π.χ. η παράθεση των σταδίων της ιστορίας και της δράσης ενός ήρωα σε παράταξη). 

Στη συνέχεια, προτείνονται δραστηριότητες που επιτρέπουν στους/στις μαθητές/τριες να:

• Σχολιάζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής ή πρόσληψης του κειμένου. 
• Συγκρίνουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο/α με αυτές του σήμερα. 
• Σχολιάζουν την οπτική γωνία του συγγραφέα και διακρίνουν τους τρόπους που διαμορφώνουν αυτήν την οπτική αξιοποιώντας κειμενικά δεδομένα. 
• Συσχετίζουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα. 
• Προσεγγίζουν κριτικά σημεία του κειμένου ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό του. 

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας των λογοτεχνικών κειμένων η συσχέτισή τους με άλλες μορφές τέχνης (ζωγραφική, μουσική, δραματοποίηση, κινηματογραφική απεικόνιση, κ.ά.), στο πλαίσιο ενός διακαλλιτεχνικού διαλόγου, διευρύνει και διαπλέκει τα νοήματα, παρέχοντας πολλαπλές ευκαιρίες παρατήρησης, προβληματισμού, κριτικής ανάλυσης και δημιουργικής έκφρασης. Προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην οργανική σύνδεση των αξιοποιούμενων διακαλλιτεχνικών στοιχείων με τρόπο ώστε να μπορούν διερευνητικά οι μαθητές/τριες να εντοπίζουν, να σχολιάζουν ελεύθερα και χωρίς τον φόβο του λάθους τα σημεία διεπαφής των λογοτεχνικών κειμένων με τα άλλα έργα καλλιτεχνικής δημιουργίας. 

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εστίαση σε δραστηριότητες που προάγουν και ενισχύουν την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου η οποία γίνεται με αφορμή τα κείμενα. Οι δραστηριότητες παραγωγής λόγου απορρέουν από τα λογοτεχνικά κείμενα που διαβάζουν οι μαθητές/τριες και μπορούν να είναι: 

• Αναγνωστικής ανταπόκρισης (με την έννοια ότι οι μαθητές/τριες παράγουν λόγο που προκύπτει από τα ζητήματα που εξετάστηκαν στην τάξη και συνδέονται με τις παραπάνω δραστηριότητες)
• Δημιουργικής γραφής (αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας με άλλον αφηγητή, δημιουργία νέας σκηνής στην οποία ο/η αναγνώστης/τρια συναντιέται με τον ήρωα, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, αλλαγή κειμενικού είδους κ.λπ.). 

Σχετικά με την έννοια και τη φιλοσοφία της δημιουργικής γραφής, υπογραμμίζεται πως σκοπός της είναι να βοηθήσει στην ανάπτυξη της συγγραφικής απόλαυσης και στην καταπολέμηση της αυτολογοκριτικής λογικής, αφήνοντας πιο ελεύθερα τα περιθώρια στη φαντασία των μαθητών/τριών, απαλλάσσοντάς τους/τες, κατά κάποιον τρόπο, από τον φόβο του «σωστού και του λάθους». 

ΣΤ. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου 

Στην Γ΄ Γυμνασίου η διάταξη της ύλης είναι ιστορικογραμματολογική. Η προσέγγιση των κειμένων μπορεί να ακολουθεί τη χρονολογική σειρά που έχει το εγχειρίδιο (γραμμική προσέγγιση), χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα απουσιάζει η θεματική σύνδεση των κειμένων μεταξύ τους. Μπορεί, δηλαδή, να επιλεγούν κείμενα (συστάδες) που να αναδεικνύουν την ιστορικότητα ενός θέματος, λογοτεχνικών ρευμάτων, λογοτεχνικών ειδών (για παράδειγμα, να επιλεγούν σονέτα που ανήκουν σε διαφορετικούς λογοτέχνες, διαφορετικών εποχών και να παρατηρηθούν οι διαφορές τους και οι ομοιότητές τους μέσα από μια ιστορική σκοπιά).

Ζ. Ανάγνωση αυτοτελούς εκτενούς λογοτεχνικού κειμένου 

Σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου προτείνεται να οργανώνονται δραστηριότητες ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας είτε εντός είτε εκτός διδακτικού χρόνου (π.χ. όμιλοι φιλαναγνωσίας). Στο πλαίσιο αυτό δίνεται η δυνατότητα οι εκπαιδευτικοί, κατά προτίμηση μετά τους πρώτους τρεις (3) μήνες, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της τάξης τους να διδάσκουν ένα εκτενές αυτοτελές λογοτεχνικό έργο. Μπορεί η επιλογή του να αφορμάται από την πρότερη επεξεργασία ενός αποσπάσματος που περιλαμβάνεται στα ανθολόγια και φαίνεται να αρέσει ιδιαίτερα στους/στις μαθητές/τριες, ή από ένα θέμα που ο/η εκπαιδευτικός αντιλαμβάνεται ότι τους/τις ενδιαφέρει πολύ. 

Η επιλογή του βιβλίου καλό είναι να γίνει με παιγνιώδη τρόπο, να συμπεριλάβει και να εμπλέξει το σύνολο της τάξης. 

Π.χ. ο/η εκπαιδευτικός επιλέγει δύο ή τρία λογοτεχνικά έργα, δίνει στους/στις μαθητές/τριες τους τίτλους ή και τα εξώφυλλα, ζητά να μαντέψουν ή να υποθέσουν το περιεχόμενο της ιστορίας, γίνεται συζήτηση και ακολουθεί η επιλογή από τους/τις μαθητές/τριες.

Η έκτασή του καλό είναι να μην είναι πολύ μεγάλη, ώστε να μπορεί η ανάγνωση και οι δραστηριότητες να γίνονται κατά το δυνατόν μέσα στην τάξη. Η προσέγγιση του κειμένου προτείνεται να διαρκεί περίπου δύο μήνες (περίπου 15 με 18 ώρες).

Η. Οργάνωση διδασκαλίας (ενδεικτική πρόταση): 

Αφού επιλεγεί το λογοτεχνικό έργο, χρειάζεται να οργανωθεί έτσι η διδασκαλία, ώστε να μπορεί να ολοκληρωθεί σε 15-18 διδακτικές ώρες, εφόσον γίνει εντός διδακτικού ωραρίου. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να έχει διασφαλιστεί ότι η διδασκαλία των 10 τουλάχιστον κοινών κειμένων που θα συγκροτήσουν το σώμα της εξεταστέας ύλης Ιουνίου, μπορεί να καλυφθεί. 

Για την καλύτερη διαχείριση της διδασκαλίας του ολόκληρου λογοτεχνικού βιβλίου προτείνεται να επιλέγονται λογοτεχνικά έργα όχι πολύ μεγάλης έκτασης, ώστε να είναι εφικτή η διδασκαλία τους μέσα στην τάξη, να διευκολύνεται η συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών και να ολοκληρώνεται η διδασκαλία εντός του προβλεπόμενου χρόνου. 

Για να γίνει αυτό ο/η εκπαιδευτικός χρειάζεται να έχει οργανώσει το βιβλίο σε ενότητες/κεφάλαια που μπορούν να αναγνωστούν μέσα στην τάξη, από τον/την ίδιο/α και από τους/τις μαθητές/τριες, και να έχει προετοιμάσει φύλλα εργασίας και δραστηριοτήτων που θα ολοκληρώνονται εν μέρει στην τάξη ή/και θα ανατίθενται ως ομαδικές ή και ατομικές εργασίες στο σπίτι. 

Επισημαίνεται ότι η ανάγνωση εκτενούς αυτοτελούς λογοτεχνικού έργου αποτελεί κριτήριο διαμορφωτικής αξιολόγησης, ωστόσο τα λογοτεχνικά βιβλία δεν συμπεριλαμβάνονται στην ύλη των εξετάσεων της περιόδου Ιουνίου. Σε όλες τις τάξεις οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να συνεργάζονται όχι μόνο οριζόντια αλλά και κάθετα, ώστε να συνδιαμορφώνουν ένα πλαίσιο δράσης για την προώθηση της φιλαναγνωσίας σε επίπεδο σχολικής μονάδας. 

Επιτυχής είναι εκείνη η ανάγνωση και παρουσίαση βιβλίου, η οποία επιτρέπει στον/στη μαθητή/τρια: 

α. Να αντλεί βασικές πληροφορίες για την ιστορία, τα βασικά πρόσωπα, τις σχέσεις τους, τον χρόνο, τον τόπο, τον αφηγητή και τον ρόλο του, τις βασικές ιδέες που διατυπώνονται 

β. Να συσχετίζει τα κείμενα με τα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα 

γ. Να εκφράζει προσωπικές εκτιμήσεις δικές του/της σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και να θέτει θέματα προς συζήτηση 

δ. Να αξιοποιεί στοιχεία του κειμένου για να εκφράζεται δημιουργικά 

ε. Να συνδέει και να συγκρίνει τα κείμενα με άλλα κείμενα και καλλιτεχνικές δημιουργίες 

στ. Να εξετάζει το κείμενο με κριτική διάθεση, να αξιολογεί ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίζει αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα

Θ. Αξιολόγηση 

Η αξιολόγηση του μαθήματος της λογοτεχνίας συνιστά μια διαδικασία που περιλαμβάνει ένα σύνολο σχεδιασμένων ενεργειών που συνδέονται άρρηκτα με τη διδασκαλία. Η αξιολόγηση βοηθά τον/την εκπαιδευτικό να διαπιστώσει τις κατάλληλες μεθόδους που ενδείκνυνται για την τάξη/τμήμα που έχει αναλάβει, ώστε να μπορεί να αναπροσαρμόσει τα δεδομένα του/της και να έχει τα καλύτερα δυνατά μαθησιακά αποτελέσματα. Η αξιολόγηση με αυτήν την έννοια συνιστά ένα εργαλείο βελτίωσης τόσο του σχεδιασμού του μαθήματος, όσο και της προσωπικής συνειδητοποίησης εκ μέρους των εκπαιδευτικών, αλλά και των μαθητών/τριών, των σημείων στα οποία θα πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή. Οι μαθητές/τριες συγκεκριμένα μέσα από τις διαδικασίες αξιολόγησης επιζητείται να ενθαρρύνονται και τελικά να ενδυναμώσουν τη σχέση τους με τη λογοτεχνία. 

Η αξιολόγηση διακρίνεται σε τρεις φάσεις: 

Αρχική αξιολόγηση: Στόχος της η κατανόηση των αναγνωστικών εμπειριών και η ανίχνευση του βαθμού ετοιμότητας των μαθητών/τριών. 

Διαμορφωτική αξιολόγηση. Η διαμορφωτική αξιολόγηση συνιστά μια συνεχή εξελισσόμενη διαδικασία κατά την οποία ο/η εκπαιδευτικός κατανοεί τον βαθμό ανταπόκρισης των μαθητών/τριών του/της σε μια συγκεκριμένη διδακτική πορεία διδασκαλίας. Η διαμορφωτική αξιολόγηση προϋποθέτει τη συμμετοχή σε ποικίλες δραστηριότητες που καλό είναι να συγκεντρώνονται σε έναν ατομικό φάκελο μαθητή/τριας (portfolio). Η τεχνική αυτή επιτρέπει τη συνολική αποτίμηση της εμπλοκής του/της κάθε μαθητή/τριας και ενισχύει παράλληλα τις δεξιότητες αυτοαξιολόγησης. Στον ατομικό φάκελο μπορεί να περιλαμβάνονται οι ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες, ασκήσεις παραγωγής δημιουργικού λόγου, άλλες δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης κ.ά. 

Τελική αξιολόγηση: Η τελική αξιολόγηση στοχεύει στην αποτίμηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στην αποτίμηση αυτής της επιδίωξης οι μαθητές/τριες στο τέλος κάθε ενότητας κειμένων ή του αυτοτελούς έργου, έχουν τη δυνατότητα να εκφέρουν γνώμη και κρίση για την αποτελεσματικότητα της μαθησιακής διαδικασίας, ώστε να αξιοποιηθούν τρόποι για βελτιωτική ανατροφοδότηση. 

Σε κάθε περίπτωση, οι μαθητές/τριες αξιολογούνται σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους με βάση τη συνολική συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία, τις εργασίες που εκτελούν στο πλαίσιο της καθημερινής μαθησιακής διαδικασίας στο σχολείο ή στο σπίτι, ατομικά ή ομαδικά, τις συνθετικές δημιουργικές και διαθεματικές, ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες τους, τις γραπτές δοκιμασίες στην τάξη (ολιγόλεπτες/ωριαίες δοκιμασίες), σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, αλλά και με βάση την ανακεφαλαιωτική εξέταση Ιουνίου. 

Η αξιολόγηση του μαθήματος της λογοτεχνίας πρέπει να εκτιμά την παραγωγή προσωπικών εργασιών πάνω στο κείμενο και να απομακρύνεται από τη λογική της αναπαραγωγής έτοιμων απαντήσεων. Οι απαντήσεις των μαθητών/τριών σε ερωτήματα που τίθενται και στις ωριαίες δοκιμασίες αξιολόγησης δεν πρέπει να βασίζονται σε απομνημόνευση γνώσεων, αλλά σε αξιοποίηση του κειμένου και πληροφοριών που προτάσσονται για το κείμενο. Τέλος, οι ωριαίες δοκιμασίες αξιολόγησης (διαγωνίσματα) τετραμήνου θα πρέπει να υπακούουν στην τυπολογία σύνθεσης, όπως προβλέπεται στο Π.Δ. 126/2016 (Α΄ 211), αλλά και να είναι προσαρμοσμένες στον διαθέσιμο χρόνο 40-45 λεπτών 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 

Α. Ενδεικτική πρόταση αρχικής αξιολόγησης αναγνωστικών ενδιαφερόντων 

Οι ερωτήσεις που ακολουθούν είναι ενδεικτικές και δίνονται στην αρχή της χρονιάς στους/στις μαθητές/τριες, ώστε να βοηθήσουν στη συγκρότηση μιας εικόνας σχετικά με τον βαθμό εξοικείωσής τους με τον λογοτεχνικό λόγο. Συγκεκριμένα, στόχος των ερωτήσεων είναι να ανιχνευτούν τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, κάτι που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην επιλογή των κατάλληλων θεματικών ενοτήτων, αλλά και να εξακριβωθεί ο βαθμός εξοικείωσης του τμήματος με την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Ταυτόχρονα, τα ερωτήματα αναζητούν και στοιχεία που σχετίζονται με τη μεθοδολογία (βαθμός εξοικείωσης με τη ομαδική εργασία) αλλά και τον βαθμό εξοικείωσης με τις ΤΠΕ. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τα ερωτήματα, ώστε να καταρτίσει ένα σχέδιο συνολικής προσέγγισης του μαθήματος, πάντοτε σε συνεργασία με τους/τις υπόλοιπους/ες διδάσκοντες/ουσες. 

ΟΝΟΜΑ: 

ΕΠΩΝΥΜΟ: 

ΤΑΞΗ: 

ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική Λογοτεχνία 

Συμπλήρωσε τις ακόλουθες προτάσεις:

 
1. Στον ελεύθερο χρόνο μου προτιμώ να ………………………………………......…………………….....

2. Στον ελεύθερο χρόνο μου διαβάζω μερικές φορές λογοτεχνικά βιβλία 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

3. Μου αρέσει να διαβάζω λογοτεχνικά κείμενα 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

4. Στο δημοτικό σχολείο είχα αναλάβει να διαβάσω ολόκληρο λογοτεχνικό βιβλίο ως εργασία (π.χ. συμμετείχα σε όμιλο φιλαναγνωσίας) 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

5. Στο δημοτικό σχολείο συνήθως διάβαζα λογοτεχνικά κείμενα μόνο στο μάθημα μαζί με τον/την δάσκαλο/α μου 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

6. Καταλαβαίνω εύκολα τα λογοτεχνικά κείμενα όταν τα διαβάζω μόνος/η μου 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

7. Μου αρέσει να ακούω να μου διαβάζουν λογοτεχνικά κείμενα 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

8. Γράφω τον τίτλο ενός ολόκληρου λογοτεχνικού βιβλίου που διάβασα μόνος/η μου ή στην τάξη με τους/τις συμμαθητές/τριές μου ………………………………………......……………………..... 

9. Έχω συνηθίσει να δουλεύω σε ομάδες και να κάνω εργασίες μαζί με τους/τις συμμαθητές/τριές μου

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

10. Μου αρέσουν περισσότερο: τα ποιήματα, τα πεζά λογοτεχνικά κείμενα, τα παραμύθια, το κόμικ ή άλλο. Γράφω ό, τι μου αρέσει περισσότερο: ………………………………………......……………………..... 

11. Γνωρίζω να χρησιμοποιώ τους υπολογιστές για να κάνω μια εργασία 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

12. Θα μου άρεσε να μάθω να χρησιμοποιώ τους υπολογιστές για να κάνω μια εργασία 

ΝΑΙ / ΟΧΙ 

Β. Είδη δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής 

Είδη δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής 

• Επίπεδο 1: Παιχνίδια με λέξεις, ακροστιχίδες, οπτική ποίηση/καλλιγράμματα, αναγραμματισμοί, λίμερικ, χαϊκού, όπως η αλλαγή ή συμπλήρωση γραμμάτων, λέξεων, φράσεων, καταλήξεων, ομοιοκαταληξιών (λ.χ. δίνεται ένα ποίημα με κενά στη θέση των τελικών λέξεων σε κάποιους στίχους και ζητείται η πλήρωση των κενών με ομοιοκατάληκτες λέξεις). 
• Επίπεδο 2: Μετάπλαση ιστοριών: αλλαγή του τέλους τους, του ύφους τους, της οπτικής γωνίας του αφηγητή, προσθήκη περιγραφικών δεδομένων, κατασκευή νέων σκηνών, μεταφορά της ιστορίας σε άλλη εποχή, προσθήκη μιας νέας στροφής σε ποίημα με το ίδιο μέτρο και ομοιοκαταληξία ή/και με το ίδιο θέμα. 
• Επίπεδο 3: Αναδόμηση του κειμένου σε μια νέα διάταξη των επεισοδίων του, η σύνθεση ενός εντελώς νέου κειμένου που να σχετίζεται µε το αρχικό, αλλά µε διαφορετική πλοκή και κατάληξη, η συνέχιση του κειμένου μετά το τέλος της ιστορίας, η συγγραφή διαφορετικών κειμενικών ειδών (π.χ. ημερολογίου, θεατρικού μονολόγου ή σκηνής) με θέμα σχετικό με τα κείμενα που διδάχθηκαν, η σύνθεση ενός ολόκληρου ποιήματος 

Δραστηριότητες δημιουργικής γραφής με αφορμή ένα αφηγηματικό κείμενο 

• Ασκήσεις ύφους - ασκήσεις για το λεξιλόγιο (κάνω όλο το κείμενο διάλογο, μετατρέπω τους διαλόγους σε αφήγηση, ξαναγράφω σε άλλη μορφή της ελληνικής γλώσσας (καθαρεύουσα, λαϊκή γλώσσα, άλλη διάλεκτο/ιδιόλεκτο) μέρος της αφήγησης, ξαναγράφω την ιστορία που έχει ύφος μελοδραματικό και τη μετατρέπω σε χιουμοριστικό κείμενο, προσθέτω επίθετα στο κείμενο, εμπλουτίζω το κείμενο με μεταφορές, μετατρέπω τις κυριολεξίες σε μεταφορές και αντιστρόφως.
• Ασκήσεις για χαρακτήρες (αφαιρώ ή προσθέτω έναν ήρωα καιξαναγράφω την ιστορία, κάνω πιο έκδηλη την ψυχολογική κατάσταση ενός ήρωα προσθέτοντας λέξεις ή φράσεις, στήνω καλύτερα έναν χαρακτήρα με βάση τις συνήθειες / γνωρίσματά του, προσθέτοντας και άλλα που του ταιριάζουν, γράφω τι σκέφτηκε και δεν είπε ο ήρωας). 
• Ασκήσεις για πλοκή (γράφω μια εντελώς διαφορετική ιστορία με τον ίδιο πρωταγωνιστή, γράφω μία ιστορία με το ίδιο επιμύθιο με διαφορετική αφηγηματική πλοκή, γράφω ένα εκτονωτικό / δυσάρεστο / χαριτωμένο / συγκινητικό / ρεαλιστικό / σύγχρονο τέλος, μπαίνω στην ιστορία ως ήρωας και αλλάζω την πλοκή). 
• Ασκήσεις για αφηγηματική σκοπιά (ξαναγράφω την ιστορία αλλάζοντας π.χ. το πρώτο πρόσωπο σε δεύτερο και μετά σε τρίτο προσέχοντας ιδιαίτερα τις αντωνυμίες, ξαναγράφω την ιστορία με άλλον αφηγητή κάθε φορά, αφηγούμαι την ιστορία θεωρώντας ότι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής ανήκει σε άλλη εποχή από αυτή που περιγράφει το κείμενο. 

Δραστηριότητες δημιουργικής γραφής με αφορμή ποιήματα 

Με αφορμή ένα ποίημα δημιουργώ ακροστιχίδες, καλλιγράμματα, λίμερικ, χαϊκού, αξιοποιώ την τεχνική των «σβησμένων λέξεων» (δίνω το ποίημα έχοντας σβήσει κάποιες λέξεις και ζητώ από τους/τις μαθητές/τριες να μαντέψουν και να συμπληρώσουν τις λέξεις που λείπουν συγκρίνοντας στη συνέχεια τις επιλογές τους με τις λέξεις που χρησιμοποίησε ο/η ποιητής/τρια), εφαρμόζω την τεχνική blackout (επιλέγω ένα μη λογοτεχνικό κείμενο και καλώ τους/τις μαθητές/τριες να σβήσουν εκείνες τις λέξεις που δεν είναι κατά τη γνώμη τους ουσιώδεις και να αφήσουν μόνο ελάχιστες ώστε να δημιουργήσουν ένα ποίημα), συνδυάζω το προς ανάλυση ποίημα με μουσικά κομμάτια / συνθέσεις ή καλλιτεχνικές φωτογραφίες ή πίνακες ζωγραφικής κ.ά.

Γ. Ενδεικτικές δραστηριότητες δημιουργικής γραφής 

Ι. Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί – Η Γένεσις 

Στον τρίτο ύμνο της Γενέσεως, από όπου και το απόσπασμα που ακολουθεί, ο ποιητής υμνεί τη δημιουργία των νησιών και της θάλασσας. Oι περιγραφές παραπέμπουν σε εικόνες του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου, το οποίο δοξολογείται συχνά στην ποίησή του. 

Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα 

Και είδα και θαύμασα 

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ’ εικόνα και ομοίωσή μου: 

Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή 

και γαλήνιοι αμφορείς 

και λοξές δελφινιών ράχες 

η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος 

«Κάθε λέξη κι από ’να χελιδόνι 

για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος» είπε 

Και πολλά τα λιόδεντρα 

που να κρησάρουν στα χέρια τους το φως 

κι ελαφρό ν’ απλώνεται στον ύπνο σου 

και πολλά τα τζιτζίκια 

που να μην τα νιώθεις 

όπως δε νιώθεις το σφυγμό στο χέρι σου 

αλλά λίγο το νερό 

για να το ’χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του 

και το δέντρο μονάχο του 

χωρίς κοπάδι 

για να το κάνεις φίλο σου 

και να γνωρίζεις τ' ακριβό του τ’ όνομα φτενό στα πόδια σου το χώμα 

για να μην έχεις πού ν’ απλώσεις ρίζα 

και να τραβάς του βάθους ολοένα 

και πλατύς επάνου ο ουρανός 

για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη. 

ΑΥΤOΣ 

ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας! 

Ο. Ελύτης, Το Άξιον Εστί, Ίκαρος 

Δραστηριότητες 

1. Με βάση το ποίημα να δημιουργήσετε ένα υπερκείμενο στο οποίο σύνδεσμοι θα οδηγούν σε εικόνες (φωτογραφίες ή έργα ζωγραφικής) σχετικές με τις εικόνες του ποιήματος. 

2. Με βάση το ποίημα να γράψετε ένα παραμύθι για τη δημιουργία των ελληνικών νησιών και της θάλασσας. 

ΙΙ. Αντώνης Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς 

Το διήγημα ανήκει στην ομώνυμη συλλογή διηγημάτων, που εκδόθηκε το 1954 και έκτοτε γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό. 

Όταν μπήκε στο καφενείο, κείνο το απόγευμα, ήτανε νωρίς ακόμα. Κάθισε σ' ένα τραπέζι, πίσω από το μεγάλο τζάμι που έβλεπε στη λεωφόρο. Παράγγειλε καφέ. 

Σε άλλα τραπέζια, παίζανε χαρτιά ή συζητούσανε. 

Ήρθε ο καφές. Άναψε τσιγάρο, ήπιε δυο γουλιές, κι άνοιξε την απογευματινή εφημερίδα. 

Καινούριες μάχες είχαν αρχίσει στην Ινδοκίνα. «Αι απώλειαι εκατέρωθεν υπήρξαν βαρύταται», έλεγε το τηλεγράφημα. 

Ένα ακόμα ιαπωνικό αλιευτικό που γύρισε με ραδιενέργεια. 

«Η σκιά του νέου παγκοσμίου πολέμου απλούται εις τον κόσμον μας», ήταν ο τίτλος μιας άλλης είδησης.

Ύστερα διάβασε άλλα πράγματα: το έλλειμμα του προϋπολογισμού, προαγωγές εκπαιδευτικών, μια απαγωγή, ένα βιασμό, τρεις αυτοκτονίες. Oι δυο, για οικονομικούς λόγους. Δυο νέοι, 30 και 32 χρονώ. O πρώτος άνοιξε το γκάζι, ο δεύτερος χτυπήθηκε με πιστόλι. 

Αλλού είδε κριτική για ένα ρεσιτάλ πιάνου, έπειτα κάτι για τη μόδα,τέλος την «Κοσμική Κίνηση»: «Κοκταίηλ προχθές παρά τω κυρίω και τη κυρία Μ. Τ. Χάρμα ευμορφιάς και κομψότητος η κυρία Β.Χ. με φόρεμα κομψότατο εμπριμέ και τοκ πολύ σικ. Ελεγκάντικη εμφάνισις η δεσποινίς O. Ν.». 

Άναψε κι άλλο τσιγάρο. Έριξε μια ματιά στις «Μικρές Αγγελίες»: 

ΠΩΛΕΙΤΑΙ νεόδμητος μονοκατοικία, κατασκευή αρίστη, εκ 4 δωματίων, χολ, κουζίνας, λουτρού πλήρους, W. C. 

ΕΝOΙΚΙΑΖΕΤΑΙ εις σοβαρόν κύριον δωμάτιον εις β΄ όροφον, ευάερον, ευήλιον… 

ΖΗΤΕΙΤΑΙ πιάνο προς αγοράν… 

Σκέψεις γυρίζανε στο νου του. 

Από τότε που τέλειωσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, η σκιά του τρίτου δεν είχε πάψει να βαραίνει πάνω στον κόσμο μας. Και στο μεταξύ, το αίμα χυνότανε, στην Κορέα χτες, στην Ινδοκίνα σήμερα, αύριο… 

Πέρασε το χέρι του στα μαλλιά του. Σκούπισε τον ιδρώτα στο μέτωπό του είχε ιδρώσει, κι όμως δεν έκανε ζέστη. 

O πόλεμος, η βόμβα υδρογόνου, οι αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, η «Κοσμική Κίνησις»… Το πανόραμα της ζωής! 

Δεν είχε αλλάξει διόλου προς το καλύτερο η ζωή μας ύστερ’ από τον πόλεμο. Όλα είναι τα ίδια σαν και πριν. Κι όμως είχε ελπίσει κι αυτός, όπως είχαν ελπίσει εκατομμύρια άνθρωποι σ' όλη τη γη, πως ύστερ’ από τον πόλεμο, ύστερ’ από τόσο αίμα που χύθηκε, κάτι θ' άλλαζε. Πως θα ’ρχόταν η ειρήνη, πως ο εφιάλτης του πολέμου δε θα ίσκιωνε πια τη γη μας, πως δε θα γίνονταν τώρα αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, πως… 

Σουρούπωνε. Μερικά φώτα είχαν ανάψει κιόλας στα μαγαζιά αντίκρυ. Στο καφενείο δεν είχανε ανάψει ακόμα τα φώτα. Του άρεσε έτσι το ημίφως. 

Σκέφτηκε τη σύγχυση που επικρατεί στον κόσμο μας σήμερα. Σύγχυση στον τομέα των ιδεών, σύγχυση στον κοινωνικό τομέα, σύγχυση… 

Δεν έφταιγε η εφημερίδα που έκανε τώρα αυτές τις σκέψεις. Τα σκεφτότανε όλα αυτά τον τελευταίο καιρό, πότε με λιγότερη, πότε με περισσότερη ένταση. Σκεφτότανε το σκοτεινό πρόσωπο της ζωής. Την ειρήνη, τη βαθιά τούτη λαχτάρα, που κρέμεται από μια κλωστή. Σκεφτότανε τη φτώχεια, την αθλιότητα. Σκεφτότανε το φόβο που έχει μπει στις καρδιές. 

Στον καθρέφτη, δίπλα του, είδε το πρόσωπό του. Ένα πολύ συνηθισμένο πρόσωπο. Τίποτα δε μαρτυρούσε την ταραχή που είχε μέσα του. 

Είχε πολεμήσει κι αυτός στον τελευταίο πόλεμο. Και είχε ελπίσει. Μα τώρα ήτανε πια χωρίς ελπίδα. Ναι, δε φοβότανε να το ομολογήσει στον εαυτό του πως ήτανε χωρίς ελπίδα. 

Μια σειρά από διαψεύσεις ελπίδων ήταν η ζωή του. Είχε ελπίσει τότε… Είχε ελπίσει ύστερα… 

Κάποτε, πριν από χρόνια, είχε ελπίσει στον κομμουνισμό. Μα είχε διαψευσθεί κι εκεί. Τώρα δεν είχε ελπίδα σε καμιά ιδεολογία! Ζήτησε ένα ποτήρι νερό ακόμα. Αυτή η διάψευση από τις λογής λογής ιδεολογίες ήτανε βέβαια γενικό φαινόμενο. Και παραπάνω από τη διάψευση, η κούραση, η αδιαφορία, που οι πιο πολλοί, η μεγάλη πλειοψηφία νιώθει μπροστά στις διάφορες ιδεολογίες. Κοίταζε τα τρόλεϊ που περνάγανε ολοένα στη λεωφόρο, το πλήθος… Μπροστά του, η εφημερίδα ανοιχτή. Όλα αυτά που είχε δει και πρωτύτερα: η σκιά του καινούριου πολέμου, η Ινδοκίνα, οι δυο αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, η «Κοσμική Κίνησις»… 

– Τσιγάρα! ένας πλανόδιος μπήκε. 

Πήρε ένα πακέτο. 

Στις έξι σελίδες της εφημερίδας: η ζωή. Κι αυτός ήτανε τώρα ένας άνθρωπος που δεν έχει ελπίδα. 

Θυμήθηκε, πριν από χρόνια, ήτανε παιδί ακόμα, είχε αρρωστήσει βαριά μια θεία του, ξαδέρφη της μητέρας του. Την είχανε σπίτι τους. Ήρθε ο γιατρός βγαίνοντας από το δωμάτιο της άρρωστης, είπε με επίσημο ύφος: 

– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς! 

Έτσι κι αυτός τώρα, είχε φτάσει στο σημείο να λέει: 

– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς! 

Του φάνηκε φοβερό που ήτανε χωρίς ελπίδα. Είχε την αίσθηση πως οι άλλοι στο καφενείο τον κοιτάζανε κι άλλοι από το δρόμο σκέφτονταν και ψιθυρίζανε μεταξύ τους: «Αυτός εκεί δεν έχει ελπίδα!» Σαν να ήταν έγκλημα αυτό. Σαν να είχε ένα σημάδι πάνω του που το μαρτυρούσε. Σαν να ήτανε γυμνός ανάμεσα σε ντυμένους. 

Σκέφτηκε τα διηγήματα που είχε γράψει, δίνοντας έτσι μια διέξοδο στην αγωνία του. Άγγιζε θέματα του καιρού μας: τον πόλεμο, την κοινωνική δυστυχία… Ωστόσο, δεν το αποφάσιζε να τα εκδώσει. Φοβότανε! Φοβότανε την ετικέτα που θα του δίνανε σίγουρα οι μεν και οι δε. Όχι, έπρεπε να τα βγάλει. Στο διάολο η ετικέτα! Αυτός ήταν ένας άνθρωπος, τίποτε άλλο. Ούτε αριστερός ούτε δεξιός. Ένας άνθρωπος που είχε ελπίσει άλλοτε, και τώρα δεν έχει ελπίδα, και που νιώθει χρέος του να το πει αυτό. Βέβαια, άλλοι θα ’χουν ελπίδα, σκέφτηκε. Δεν μπορεί παρά να ’χουν. 

Ξανάριξε μια ματιά στην εφημερίδα: η Ινδοκίνα, η «Κοσμική Κίνησις», το ρεσιτάλ πιάνου, οι δυο αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, οι «Μικρές Αγγελίες»… 

ΖΗΤΕΙΤΑΙ γραφομηχανή… 

ΖΗΤΕΙΤΑΙ ραδιογραμμόφωνον… 

ΖΗΤΕΙΤΑΙ τζιπ εν καλή καταστάσει…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ τάπης γνήσιος περσικός… 

Έβγαλε την ατζέντα του, έκοψε ένα φύλλο κι έγραψε με το μολύβι του: 

ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς 

Ύστερα πρόσθεσε το όνομά του και τη διεύθυνσή του. Φώναξε το γκαρσόνι. Ήθελε να πληρώσει, να πάει κατευθείαν στην εφημερίδα, να δώσει την αγγελία του, να παρακαλέσει, να επιμείνει να μπει οπωσδήποτε στο αυριανό φύλλο. 

Α. Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς, Καστανιώτης 

Δραστηριότητες 

1. Να δώσετε ένα άλλο τέλος στο κείμενο. 

2. Ξαναγράψτε την ιστορία μετατρέποντάς την σε χιουμοριστικό κείμενο. 

3. Αφού έχετε μελετήσει το διήγημα «Ζητείται ελπίς», να παρακολουθήσετε την ταινία «Οι Γερμανοί ξανάρχονται» (Α. Σακελλάριου, 1948), η οποία γυρίστηκε λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και επίσης εκφράζει την αβεβαιότητα των ανθρώπων για το μέλλον, καθώς η ανθρωπότητα δε φαίνεται να διδάχτηκε από τα δεινά του πολέμου. Έπειτα, υποθέστε ότι είστε ο ήρωας του διηγήματος του Σαμαράκη. Αντί της μικρής αγγελίας, να γράψετε σε πρώτο πρόσωπο μια σύντομη επιστολή με την οποία θα καλείτε τους ανθρώπους να διαφυλάξουν με όλες τους τις δυνάμεις την ειρήνη, υπενθυμίζοντάς τους τι υπέφεραν εξαιτίας του πολέμου.
 

Οδηγίες διδασκαλίας σχολικού έτους 2023-2024 στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ τάξης Γυμνασίου