"Περί φθόνου" του Ηλία Μηνιάτη - Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου - Ερωτήσεις αξιολόγησης του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ)
ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ
«Διδαχαί»
Βασικό γνώρισμα των Διδαχών του Ηλ. Μηνιάτη, που πολύ αγαπήθηκαν και διαβάστηκαν απ' τους υπόδουλους Έλληνες, είναι η απλότητα στο ύφος και στη γλώσσα. Εκείνο που κυρίως τον απασχολεί είναι το ηθικό πρόβλημα, η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου στην καθημερινή του ζωή. Για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού επιστρατεύει, εκτός απ' τη φιλοσοφική και θεολογική του μόρφωση, και τη ρητορική του τέχνη. Με τα στολίδια του λόγου, τις ηχηρές λέξεις, τα ρητορικά σχήματα, τις εικόνες, τις παραβολές θέλει να συναρπάσει τον ακροατή του. Έτσι συμβάλλει στη διαμόρφωση της εκκλησιαστικής ρητορείας. Ο Βασ. Τατάκης παρατηρεί σχετικά τα εξής: «Έτσι στο Μηνιάτη ανήκει η τιμή, ότι πρώτος αυτός στη νεοελληνική παιδεία παρουσίασε με τρόπο άρτιο το ρητορικό εκκλησιαστικό είδος. Οι λόγοι του αφήνουν την εντύπωση ότι βγαίνουν από τα χέρια ενός τεχνίτη του λόγου, που κατέχει τους κανόνες και κατορθώνει σε ικανό μέτρο να τους τηρεί. Κατασκευάζει επιδέξια τη φράση και προχωρεί με περίσκεψη στη διάρθρωση και ανάπτυξη του λόγου του, προσέχοντας ιδιαίτερα το «αρμόζον» κάθε φορά ύφος. Εδώ μεγαλοπρεπές, αλλού παθητικό, άλλοτε ήρεμο, συχνά κουβεντιαστό, μια ελεύθερη και αβίαστη αναστροφή με το ακροατήριο, πάντα γεμάτο πίστη, παλμό, κίνηση, πάντα ζωηρό και ζωντανό» («Βασική Βιβλιοθήκη», τόμ. 8, σ. 19). Τη μόρφωσή του όμως και τη ρητορική του τέχνη ο Μηνιάτης θα τη διαθέσει και σ' ένα άλλο σοβαρό σκοπό: στην προκοπή, το φωτισμό του Γένους.
Το απόσπασμα είναι απ' το δεύτερο μέρος της διδαχής «Περί φθόνου».
Περί φθόνου
Κρύψου όσον θέλεις, σφαλίσου, παραμέρισε, ησύχαζε μέσα εις το κελίον σου, φύγε και εις την έρημον, διά να ασκητεύης, σε φθάνουσι τα μάτια του Φθονερού και βλέπουσι τι κάνεις. Έχει κάποια τηλεσκόπια και ξανοίγει πολλά μακράν. Ποιος είναι εκείνος ο άνθρωπος, ο πλέα ενάρετος και ο πλέα άγιος, οπού να μην έχη κανένα, ας είναι και παραμικρόν, ελάττωμα; ουδετινάς· ο Θεός μόνος είναι αναμάρτητος, και καθαρός από ρύπου. «Ἃπτεται γάρ, οὐ μόνον τῶν πολλῶν, ἀλλά καί ἀρίστων ὁ μῶμος, ὡς μόνον εἶναι τοῦ Θεοῦ τό παντελῶς ἂπταιστον, καί ἀνάλωτον πάθεσιν», λέγει ο θεολόγος. Και τα μικρότερα ελαττώματα βλέπουσι τα μάτια του φθονερού. Υπομένει εκείνα οπού είναι, μα και εκείνα οπού δεν είναι! Ένας τυφλός, περί του οποίου διηγείται ο ιερός Μάρκος, εφέρθη προς τον Χριστόν διά να ιατρευθή· ο Χριστός τον έγγιξεν εις τα ομμάτια την πρώτην φοράν, και τον ερώτησε: τι βλέπει; βλέπω, απεκρίθη, τους ανθρώπους ως δένδρα περιπατούντα. Α! δυστυχισμένε τυφλέ! οι άνθρωποι σου φαίνονται δένδρα; και ποία ομοιότης είναι ανάμεσα δένδρων και ανθρώπων! μα τα δένδρα πώς περιπατούσιν, αφ' ου είναι στερεά ριζωμένα εις την γην! κακά βλέπεις, αν βλέπης εκείνα οπού δεν είναι. Έτσι βλέπει ο Φθονερός τους ανθρώπους, ως δένδρα περιπατούντα. Α! Χριστιανέ! εκείνος είναι άνθρωπος, και σε φαίνεται δένδρον; εσυ βλέπεις εκείνα οπού δεν είναι, και είσαι διπλά τυφλός.
Εγώ είπα έως τώρα εκείνα οπού ήξευρα να ειπώ· ας τελείωση την διδαχήν ο μακάριος Παύλος. «Μή γενώμεθα κενόδοξοι, λέγει, ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες»· ας μη γενόμεσθεν κενόδοξοι· ας γνωρίζωμεν ο καθείς τον εαυτόν μας· ας μη κατακρίνωμεν ένας τον άλλον· διατί, ακολουθεί ομιλώντας μας ο αυτός Απόστολος, αν εσείς κατατρώγετε ένας τον άλλον, βλέπετε, μήπως και καταχαλασθήτε εις το παντελές «εἰ ἀλλήλους δάκνετε, βλέπετε μή ὑπ' ἀλλήλων ἀναλωθῆτε». Αυτή είναι προφητεία, και επληρώθη εις ημάς· τόσον μεγαλείον του Γένους μας, τόση δόξα της βασιλείας μας, ηξεύρετε πώς ηφανίσθη; διαβάσατε τας Ιστορίας μας· όχι από την δύναμιν των Περσών, όχι από το σπαθί των Αγαρηνών, αλλά από τον φθόνον μας. Ημείς εκαταχαλασθήκαμεν, διατί ανάμεσόν μας εκαταφαγωθήκαμεν· αλλήλους προκαλούμενοι, αλλήλοις φθονούντες. Και αν ημείς αρματωνόμασθεν ένας εναντίον του άλλου διά να καταχαλασθώμεν, δεν έχομεν χρείαν από άλλον εχθρόν, ούτε καν από τον διάβολον, λέγει ο Χρυσόστομος· «εἰ κατ' ἀλλήλων ὁπλιζώμεθα, οὐδέ τοῦ διαβόλου χρεία λοιπόν, πρός τήν ἡμετέραν ἀπώλειαν».
Μα δια τον Θεόν οπού πιστεύομεν, οπού είναι Θεός ειρήνης, και Πατήρ οικτιρμών διά το Ευαγγέλιον οπού κρατούμεν, οπού είναι διαθήκη αγάπης· διά την Εκκλησίαν οπού έχομεν, οπού είναι τόπος συμφωνίας και ομονοίας, ας παύσωμεν μίαν φοράν ημείς τα δυστυχή λείψανα οπού εμείναμεν, καν διά να μη δίδωμεν αφορμήν να χαίρωνται περισσότερον και να γελώσι μετ' εμάς οι εχθροί μας. Οι Φιλισταίοι ενίκησαν κατά κράτος τον λαόν του Ισραήλ· την ημέραν εκείνην εφονεύθη και ο Βασιλεύς Σαούλ και τα παιδία του· χαλασμόν μεγαλύτερον δεν έλαβον καμμίαν άλλην φοράν οι Ισραηλίται· ήκουσε το πολύ κακόν του γένους του ο Δαυίδ, και στρεφόμενος προς τους συντρόφους του, είπε: μη το ειπήτε, μη το φανερώσετε εις Γεθ, και εις Ασκάλωνα, όπου εκατοικούσαν αλλόφυλοι, «μή ἀναγγείλετε ἐν Γέθ, μηδέ εὐαγγελίζεσθε ἐν ταῖς ἐξόδοις Ἀσκάλωνος»· διατί; διά να μη ακούσωσι την δυστυχίαν μας, και χαρούσιν οι εχθροί μας «ἳνα μή εὐφρανθῶσι θυγατέρες ἀλλοφύλων».
Αδελφοί, και συνάδελφοι Χριστιανοί, τας συμφοράς μας, τα πάθη μας, τα πταισίματά μας, τας αμαρτίας μας μη τας λέγωμεν, μη τας φανερώνωμεν με την κατάκρισιν! «ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες». Διατί; διά να μη χαίρωνται οι αλλόφυλοι, οι αόρατοι και ορατοί μας εχθροί· σιωπή, συμπάθεια, σπλάγχνα οικτιρμών. Μα Φθόνος, είναι οπού κατηγορεί, οπού καταλαλεί, οπού κατακρίνει· όποιος έχει τέτοιον πάθος, λέγω πάλιν, δεν είναι άξιος να ονομάζεται άνθρωπος, και να λέγεται Χριστιανός.
«Βασική Βιβλιοθήκη», τόμ. 8, σ. 19. ξανοίγω: βλέπω, διακρίνω.
ουδετινάς: κανένας.
ρύπος, ο: ακαθαρσία, ψόγος.
Ἃπτεται... πάθεσι: γιατί ο ψόγος φτάνει όχι μόνο τους πολλούς, αλλά και τους άριστους, επειδή μόνο ο θεός είναι εντελώς αναμάρτητος και δεν κυριεύεται από πάθη.
εφέρθη: μεταφέρθηκε.
μή γενώμεθα... φθονοῦντες: ας μη γίνουμε ματαιόδοξοι, προκαλώντας ο ένας τον άλλο, ζηλεύοντας ο ένας τον άλλο.
μήπως καταχαλασθήτε: μήπως καταστραφείτε.
εις το παντελές: καθολοκληρία, εντελώς.
εἰ... ἀναλωθῆτε: τη μετάφραση δίνει ο ίδιος ο Μηνιάτης στην προηγούμενη φράση «αν εσείς... παντελές». Το ίδιο συμβαίνει και παρακάτω στα «εἰ... ἀπώλειαν» και «μή ἀναγγείλετε...Ἀσκάλωνος».
επληρώθη: εκπληρώθηκε, πραγματοποιήθηκε.
ανάμεσόν μας: μεταξύ μας.
καν: τουλάχιστο.
μετ' εμάς: μ' εμάς.
Γεθ, Ασκάλων: πόλεις των Φιλισταίων.
«῞Ινα μή... ἀλλοφύλων»: για να μη χαρούν οι γυναίκες των εχθρών.
2. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
2.1. Παραδείγματα ερωτήσεων ελεύθερης ανάπτυξης
1. Σε ποιους απευθύνεται ο συγγραφέας της διδαχής περί φθόνου;
2. Τι εννοεί ο σοφός με τη φράση: τα μάτια οπού βλέπουσι καλύτερα είναι εκείνα των φθονερών διατί βλέπουσι και από ακράν, διατί βλέπουσι και τα μικρότερα πράγματα⋅ διατί βλέπουσι και εκείνα οπού δεν είναι;
3. Γιατί οι φθονεροί και ζηλότυποι άνθρωποι δεν βλέπουν ποτέ το καλό στους άλλους;
4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας παραθέτοντας τα λόγια του Αποστόλου Παύλου;
5. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο φθόνος οδηγεί τον άνθρωπο σε ολοκληρωτική καταστροφή. Πώς αποδεικνύει την άποψή του αυτή;
6. Γιατί ο φθόνος αποδεικνύεται καταστροφικός για τον άνθρωπο;
7. Πώς εννοεί τελικά ο συγγραφέας το φθόνο; Σχολιάστε τον ορισμό που δίνει στον επίλογό του.
8. Βασική προβληματική του συγγραφέα είναι η ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων. Ποιες επιμέρους σκέψεις του θεμελιώνουν τη συγκεκριμένη προβληματική;
9. Καθορίστε το ύφος του συγγραφέα με βάση τη συλλογιστική του πορεία, την πυκνότητα του λόγου και τον τρόπο, με τον οποίο διατυπώνει τις ιδέες του.
10. Με ποιους τρόπους επιδιώκει να συναρπάσει ο ρήτορας τον ακροατή του; (αναφερθείτε συγκεκριμένα στις λέξεις, τα ρητορικά σχήματα, τις εικόνες και τις παραβολές που χρησιμοποιεί). 11. Μπορείτε να παραβάλετε μια δική σας (διαφορετική) άποψη στη θέση του Μηνιάτη ότι ο φθόνος οδηγεί τελικά τον άνθρωπο στην καταστροφή; (ο αντιρρητικός σας λόγος να μην υπερβαίνει τις 6-8 γραμμές).
12. Ο Μηνιάτης απόκτησε όσο ζούσε μεγάλη φήμη.
Στο Ναύπλιο έτρεχαν να τον ακούσουν και οι Βενετσιάνοι⋅ στην ιδιαίτερη πατρίδα του, καθώς μαρτυρεί ένας μεταγενέστερος "πολλοί των ιδιωτών απαγγέλουσιν εκ στήθους πολλά τεμάχια από τους λόγους του". Άνθιος Μαζαράκης, Η. Μηνιάτη, ∆ιδαχαί, 2η έκδ., Βενετία, 1870, εισαγωγή σ. κα΄. Στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Λίνου Πολίτη, Μορφωτικό Ίδρυα Εθνικής Τραπέζης, σ. 88.
Με βάση το συγκεκριμένο κείμενο, σε τι οφείλεται η φήμη αυτή του Μηνιάτη;
13. Γιατί πιστεύετε ότι ο Η. Μηνιάτης συνέβαλε ουσιαστικά στη διαμόρφωση της εκκλησιαστικής ρητορείας; Για την απάντησή σας να χρησιμοποιήσετε τις απόψεις του Β. Τατάκη στο εισαγωγικό σημείωμα.
14. Ποια προβλήματα του Γένους διαφαίνονται μέσα στο κήρυγμα του Μηνιάτη;
15. Χαρακτηριστικό των διδαχών του Η. Μηνιάτη είναι η θερμότητα του λόγου (λεκτική θερμότητα) που αντανακλά και μια θερμότητα πίστης, πίστης θρησκευτικής μαζί και ηθικής. Πώς αποδεικνύεται αυτό μέσα από τη συγκεκριμένη διδαχή;
16. Πιστεύετε ότι σήμερα θα μπορούσε ο λόγος της διδαχής του Μηνιάτη να γοητεύσει; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
2.2. Παραδείγματα ερωτήσεων σύντομης απάντησης
1. Από ποιες ενδείξεις διαφαίνεται ότι το κείμενο αυτό ανήκει στην εκκλησιαστική ρητορική;
2. Ποιο παράδειγμα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να δείξει ότι η κακία του φθονερού ανθρώπου αγγίζει ακόμα και τους ασκητές;
3. Πώς τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψη ότι κανείς δεν είναι αναμάρτητος;
4. Για να υποστηρίξει την άποψη ότι ο Θεός όνο είναι αναμάρτητος ο συγγραφέας αναφέρει: α) μια θεολογική θέση και β) ένα παράδειγμα. Σχολιάστε τα δύο αυτά στοιχεία με σύντομο τρόπο.
5. Σε ποια σημεία του Ευαγγελίου στηρίζεται ο συγγραφέας για να αποδείξει ότι ο άνθρωπος που φθονεί θα καταστραφεί ολοκληρωτικά;
6. Γιατί ο φθόνος δεν ταιριάζει στο χριστιανό;
7. Από ποιες συγκεκριμένες ενότητες αποτελείται η διδαχή αυτή;
8. Συνοψίστε σε λίγες γραμμές τις θέσεις του συγγραφέα.
9. Ποιος είναι ο στόχος αυτής της διδαχής;
10. ∆ιατυπώστε την κεντρική ιδέα της διδαχής του Μηνιάτη.
11. Ποια σημεία δείχνουν ότι το κείμενο ανήκει στην εποχή της τουρκοκρατίας;
2.3. Συνδυασμός ερωτήσεων σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης
2.3. Συνδυασμός ερωτήσεων σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης
1. Σε ποια κατηγορία από θεματολογική άποψη ανήκει το κείμενο αυτό του Ηλία Μηνιάτη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.
2. Γιατί ο άνθρωπος που κατακρίνει εύκολα τους άλλους δεν είναι άξιος να ονομάζεται χριστιανός κατά την άποψη του συγγραφέα; Συμφωνείτε μαζί του; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
3. Ποιο είναι το θεματικό κέντρο του κειμένου και πώς το χρησιμοποιεί στη συνέχεια ο συγγραφέας για να στηρίξει τις απόψεις του;
4. Γιατί ο συγγραφέας πιστεύει ότι δεν πρέπει να αφήνουμε το φθόνο να ενεργεί καταστροφικά; Πώς κρίνετε αυτή την άποψη;
2.4. Συνδυασμός ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης ανάπτυξης
2.4. Συνδυασμός ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης ανάπτυξης
1. Α. Βάλτε σε κύκλο το γράμμα της απάντησης που θεωρείτε σωστή:
Ο φθόνος κατά το συγγραφέα είναι:
α) Η παρατήρηση των ελαττωμάτων του άλλου.
β) Η κατάκριση και η συκοφαντία των άλλων.
γ) Η απόκρυψη των θετικών πλευρών του χαρακτήρα των άλλων.
Β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
1. Αντίληψη της εποχής του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισμού υπήρξε το ότι η ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων συνδέεται άμεσα με την προκοπή του γένους. Σχολιάστε αυτή την άποψη και συνδυάστε την με τη σημερινή πραγματικότητα. Πιστεύετε ότι αυτό ισχύει και σήμερα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
2. Ο φιλόσοφος του υπαρξισμού Jean Paul Sartre ισχυρίστηκε ότι κόλαση για μας είναι οι άλλοι. Στον αντίποδα αυτού ο χριστιανός υπαρξιστής Ρ. Γκαρωντύ λέει ότι κόλαση για μας είναι η απουσία των άλλων. Μπορείτε να συνδέσετε τις απόψεις αυτές με τις ιδέες για το φθόνο που διατυπώνει ένας ιεροκήρυκας, όπως ο Η. Μηνιάτης;
4. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
4. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
1. Να συνθέσετε ένα δοκίμιο 300 περίπου λέξεων, όπου να περιγράφεται ο χαρακτήρας ενός φθονερού ανθρώπου.
Κριτήριο για ολιγόλεπτη γραπτή δοκιμασία
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ............................................................................
ΤΑΞΗ Α΄: Λυκείου
ΤΜΗΜΑ .............................
ΜΑΘΗΜΑ: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Ηλία Μηνιάτη: Περί φθόνου
ΗΜΕΡ/ΝΙΑ: .............................
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
1. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο φθόνος οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή. Πώς αποδεικνύει τη θέση του αυτή;
........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
Μονάδες 8
2. Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ρήτορας για να έχει θετική επίδραση στον ακροατή του (λέξεις, ρητορικά σχήματα, εικόνες, παραβολές); Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από το κείμενο.
........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
Μονάδες 6
3. ∆ιατυπώστε τη βασική ιδέα της διδαχής αυτής του Ηλία Μηνιάτη και καθορίστε τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί για να φτάσει στην τεκμηρίωσή της. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
