Οδηγίες διδασκαλίας σχολικού έτους 2024-2025 για τη Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ τάξης Γυμνασίου
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Θεματικοί άξονες:
Η ενότητα αυτή λόγω της σπουδαιότητάς της δε διδάσκεται αυτόνομα, αλλά ενσωματώνεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων. Εντοπίζονται αρχικά τα τυπικά δομικά χαρακτηριστικά της περιγραφής, αφήγησης και επιχειρηματολογίας, με κειμενοκεντρικό τρόπο με οποιοδήποτε κείμενο ενδείκνυται (π.χ. αφηγήσεις από τους μαθητές και τις μαθήτριες των εισαγωγικών ενοτήτων), όπου η διδασκαλία επανέρχεται σπειροειδώς και ενισχύεται από την κατανόηση και παραγωγή αντίστοιχων κειμένων σε όλες τις διδακτικές ενότητες που ακολουθούν.
9η ΕΝΟΤΗΤΑ
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή (διαδραστικά βιβλία) .
- Τετράδιο Εργασιών Α΄ Γυμνασίου.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών.
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
Λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει η Α΄ Γυμνασίου ως τάξη μετάβασης από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη επιβάλλει τη διεύρυνση της στοχοθεσίας του γλωσσικού μαθήματος και με παιδαγωγικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς στόχους. Έτσι, στο γλωσσικό μάθημα ενσωματώνονται αρχές της βιωματικής μάθησης με τις οποίες υποστηρίζονται οι μαθητές και οι μαθήτριες σε αυτή τη φάση της προσαρμογής στο νέο περιβάλλον.
Για τον λόγο αυτό στη γλωσσική διδασκαλία μεθοδεύεται η εργασία των πρώτων/ αρχικών διδακτικών ωρών στη λογική ενός project. Ενδεικτικό θέμα του project: «Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες μου, μιλώ για το παλιό και καινούργιο σχολείο μου ή/και μιλώ για τις αγαπημένες μου δραστηριότητες», που επιλέγεται ως οικείο, προσιτό, ευχάριστο, σχετικό με τις εμπειρίες των μαθητών και των μαθητριών και κατάλληλο για παραγωγή λόγου από όλους ανεξαρτήτως του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Παράλληλα, το θέμα αυτό καλύπτει πραγματικές ανάγκες τους τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Η διαφοροποίηση της διδακτικής μεθοδολογίας ενδεχομένως να δίνει στον/στη μαθητή/τρια την εντύπωση συμμετοχής σε δραστηριότητες που εντάσσονται σε ένα όχι και τόσο αυστηρό διδακτικό πλαίσιο, όμως αυτές υπηρετούν, με απόλυτη συνέπεια γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Η εργασία σε project πάνω σε ένα οικείο και επίκαιρο θέμα
α) διασφαλίζει ότι όλοι παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία,
β) δημιουργεί ευχάριστο κλίμα στην τάξη,
γ) είναι ευέλικτη και προσαρμόζεται στις ανάγκες των παιδιών και
δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων.
Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των δυσκολιών προσαρμογής που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και οι μαθήτριες και ως ένας τρόπος, πιο συστηματικός και αποτελεσματικός, για την ένταξή τους στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον.
Εντέλει, η στοχοθεσία του γλωσσικού μαθήματος, για τις εισαγωγικές ενότητες διευρύνεται για να συμπεριλάβει και τη δημιουργία προϋποθέσεων για:
- Γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη
- Έκφραση των εμπειριών και συναισθημάτων των παιδιών
- την αναγκαιότητα για απαλλαγή από τη συσσώρευση της διδακτέας ύλης, και την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου για περισσότερες δραστηριότητες των μαθητών και μαθητριών στο σχολείο.
- την αναγκαιότητα ενίσχυσης της επικοινωνιακής, γλωσσικής και κριτικής ικανότητάς τους, μέσω της εμβάθυνσης στους προβλεπόμενους για τη διδασκαλία τύπους κειμένων, αλλά και την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου.
Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις, η διδασκαλία του περιεχομένου του γλωσσικού μαθήματος με στοχοκεντρική οπτική και με μη γραμμικό τρόπο απαλλάσσει τον εκπαιδευτικό από την παρακολούθηση μιας, συνήθως, ογκώδους διδακτικής ύλης και μετατρέπει το διδακτικό υλικό σε εργαλείο επίτευξης συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων. Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α’ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς παρακάτω:
Σχολείο
Φύση, Υγεία και Διατροφή
Θέατρο / κινηματογράφος
Δραστηριότητες
Ο κόσμος μέσα από την οθόνη / εικόνα
Αθλητισμός
Γνώση
Τόπος και πολιτισμός
Γένη λόγου – Κειμενικά Είδη:
Περιγραφή
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία
Πολυτροπικά κείμενα
Δεξιότητες:
Κατανόηση προφορικού λόγου
Κατανόηση γραπτού λόγου
Παραγωγή προφορικού λόγου
Παραγωγή γραπτού λόγου
Παράγραφος
Περίληψη
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα:
Προτάσεις
Ονοματική φράση – Επιθετικός προσδιορισμός
Κλίση ουσιαστικών – επιθέτων
Ρήμα
Οι πτώσεις και οι λειτουργίες τους
Οριστικό και αόριστο άρθρο
Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση
Ασύνδετο σχήμα
Επισημαίνεται ότι όλα τα γραμματικά – συντακτικά φαινόμενα διδάσκονται, ανεξαρτήτως των ενοτήτων που επιλέγονται από τους εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα, αν δεν επιλεγεί η 9η ενότητα, ο παραδειγματικός άξονας θα διδαχθεί μαζί με το λεξιλόγιο όλη τη χρονιά. Αντίστοιχα, εάν δεν επιλεγεί η 10η ενότητα, η υποτακτική και παρατακτική σύνδεση των προτάσεων θα ενταχθούν στην 8η ενότητα.
Σύμφωνα με την οπτική αυτή, ο/η εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να αντιμετωπίζει τη διδακτέα ύλη ως άθροισμα σελίδων, αλλά ως σύνολο στόχων που χρειάζεται να καλυφθούν στη διάρκεια του σχολικού έτους. Μέσω από αυτό το πρίσμα ο σχεδιασμός της διδασκαλίας, είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη της ύλης), πάντοτε κοινά για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης.
Δεξιότητες – Δραστηριότητες:
Επισημαίνεται ότι οι δεξιότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικών και γραπτών περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων είναι αυτές στις οποίες χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα. Ειδικότερα:
Επισημαίνεται ότι οι δεξιότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικών και γραπτών περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων είναι αυτές στις οποίες χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα. Ειδικότερα:
✓ Για την κατανόηση προφορικών κειμένων συνιστάται η αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού σύντομης διάρκειας, προερχόμενου από έγκριτες πηγές, που θα συνοδεύεται από ανάλογα φύλλα εργασίας. Εξίσου, ωστόσο, σημαντική είναι η ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών/τριών για ακρόαση του παραγόμενου λόγου του εκπαιδευτικού και των μαθητών/τριών στη σχολική τάξη.
✓ Για την παραγωγή προφορικών κειμένων προτείνονται ενδεικτικές δραστηριότητες προσχεδιασμένου και απροσχεδίαστου προφορικού λόγου (δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων, κ.ά.).
✓ Για την κατανόηση γραπτών κειμένων η προσέγγιση συνιστάται να ακολουθεί την κλίμακα: κατανόηση, ερμηνεία, κριτική, με ταυτόχρονη εστίαση στη μορφή των κειμένων, την πηγή από την οποία προέρχονται, το είδος του κειμένου κ.ά. με αξιοποίηση ποικίλων τύπων ερωτήσεων (κλειστού, ανοιχτού τύπου, κ.ά.).
Eνδεικτικές δραστηριότητες για κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου πέραν αυτών που περιλαμβάνονται στο σχολικό βιβλίο και που μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διδασκαλία: Αφηγήσεις ή περιγραφές συμβάντων, ιστορικών γεγονότων, σύγκριση προφορικών ή / και γραπτών κειμένων, μετατροπή προφορικού λόγου σε γραπτό, ανάγνωση του προλόγου ενός κειμένου ή της αρχής μιας ιστορίας και πρόβλεψης της συνέχειας με αξιοποίηση στοιχείων, όπως είναι οι εικόνες, ο τίτλος, κ.ά., σύγκριση συνεχών / ασυνεχών κειμένων, σύγκριση διαφορετικών περιγραφικών, αφηγηματικών / επιχειρηματολογικών κειμένων για αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών σε σχέση με την πηγή προέλευσης των κειμένων, το είδος τους, τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν, αναζήτηση σημασίας λέξεων σε ένα κείμενο με αξιοποίηση του συμφραστικού πλαισίου κ.ά.
Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους μαθητές και τις μαθήτριες στη σχολική τάξη συνιστάται να είναι 7-8 κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο, να ορίζεται η έκτασή τους (αριθμός λέξεων) και να γίνεται συστηματική διόρθωσή τους στην τάξη. Οι εργασίες που δίνονται για το σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν.
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα
Τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα και η εστίαση της διδασκαλίας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δεν περιορίζονται μόνο στις αντίστοιχες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου, αλλά διαπερνούν το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, π.χ. η γραφή περίληψης και παραγράφων, η διδασκαλία της στίξης, του παρατακτικού και υποτακτικού λόγου κ.ά., μπορούν να επαναλαμβάνονται και να υπενθυμίζονται στο πλαίσιο των εξεταζόμενων κειμένων, με οποιαδήποτε διδακτική πρόταση εκτιμά ο/η εκπαιδευτικός ότι είναι πρόσφορη παιδαγωγικά, αποτελεσματική ως προς την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου και συμβατή με τις ανάγκες των μαθητών και των μαθητριών του.
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Ενδεικτική διαχείριση του διδακτικού χρόνου με βάση την αξιοποίηση των παραπάνω προτάσεων: 75 ώρες κατά προσέγγιση
Ενδεικτικός διδακτικός χρόνος διδασκαλίας των συνδιδασκόμενων ενοτήτων συνολικά: 12- 15 ώρες
1η ΕΝΟΤΗΤΑ – 2η ΕΝΟΤΗΤΑ
Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο / Επικοινωνία στο σχολείο
Οι ενότητες αυτές συνδιδάσκονται (μπορεί να αξιοποιηθεί και η 6η ενότητα)
Αξιοποιούνται, λοιπόν, και συνδιδάσκονται οι θεματικές της 1ης (Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο,) της 2ης (Επικοινωνία στο σχολείο) και ενδεχομένως και της 6ης ενότητας (Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου). Επαναλαμβάνεται πως οι παραπάνω θεματικές με τις οποίες ξεκινά η γλωσσική διδασκαλία προσφέρονται για γνωριμία των μαθητών/τριών και κατάθεση εμπειριών στη μεταβατική αυτή φάση της σχολικής τους ζωής, έχουν στόχο την ομαλή προσαρμογή των μαθητών/τριών στο νέο περιβάλλον και χρησιμοποιούνται ως αφορμή και για κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων. Η συνδιδασκαλία των θεματικών γίνεται σε μορφή project, ενώ προβλέπεται χρόνος για γραφή κειμένων στη σχολική τάξη και παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών.
Για την εξοικείωση των μαθητών και των μαθητριών με τα χαρακτηριστικά των περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων, τα δομικά στοιχεία της παραγράφου, καθώς και για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων που εμφανίζονται στις ενότητες 1, 2, μπορούν να αξιοποιηθούν τα κείμενα των οποίων γίνεται επεξεργασία κατά τη διάρκεια του project, καθώς και τα παραγόμενα προφορικά και γραπτά κείμενα των μαθητών/τριών, χωρίς εστίαση στη μεταγλώσσα.
Επίσης, τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα των ενοτήτων που συνδιδάσκονται μπορούν να ενσωματωθούν στη διδασκαλία και των άλλων ενοτήτων με τον τρόπο που περιγράφεται στο εισαγωγικό κείμενο.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ταξίδι στον κόσμο της φύσης
4η ΕΝΟΤΗΤΑ
Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου
Μπορεί να συνεξεταστεί με την 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες, Παρακολουθώ και συμμετέχω, υπό τον τίτλο: Άσκηση, Διατροφή, Υγεία.
Επισημαίνεται για την ενότητα αυτή ότι ορισμένες γραμματικές δομές που έχουν ήδη κατακτηθεί, - όπως για παράδειγμα η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων - δε χρειάζεται να διδαχθούν εκ νέου στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους εξοικονόμησης διδακτικού χρόνου. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες ή παρουσιάζουν δυσκολία στην κατάκτηση και τη χρήση τους, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 7η Ενότητα (Ο κόσμος μέσα από την οθόνη – εικόνα), υπό τον τίτλο «Τέχνη».6η ΕΝΟΤΗΤΑ
Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου
Η ενότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία της 1ης και 2ης Ενότητας ή να συνεξεταστεί με την 8η Ενότητα (Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες. Παρακολουθώ και συμμετέχω) υπό τον τίτλο: «Ελεύθερος χρόνος».Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 10η Ενότητα (Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του) υπό τον τίτλο «Ανακαλύπτω τη γνώση».
Οι δραστηριότητες που αφορούν «τη σχέση μας με το βιβλίο» μπορούν να αξιοποιηθούν και στο μάθημα της λογοτεχνίας.
Όλοι σημειώνουν το όνομά τους και την πιο αγαπημένη τους ασχολία τους σε χρωματιστά χαρτάκια που έχει μοιράσει ο εκπαιδευτικός. Τα κολλούν στον πρώτο φελλοπίνακα του μαθήματος. Στο χαρτάκι σημειώνουν το όνομά τους και μία σύντομη αιτιολογία. π.χ. Μου αρέσει να προπονούμαι με την ομάδα μου, επειδή εκεί βρίσκω πολλούς φίλους. Αυτός είναι ο «φελλοπίνακας –ταυτότητα» της τάξης.
Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης προκειμένου να αντιμετωπισθεί το άγχος και ο φόβος στους/στις μαθητές/τριες.
Τετράδιο εργασιών
Ο υπόλοιπος διδακτικός χρόνος μπορεί να διατεθεί:
Για την παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών
Για διόρθωση των γραπτών και ανατροφοδότηση
Για βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας
Για εμβάθυνση, όπου ο/η εκπαιδευτικός θεωρεί ότι απαιτείται
Για διαθεματικές εργασίες
Για την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών και των μαθητριών ανάλογα με τις εκπαιδευτικές συνθήκες.
- Κρίνεται απαραίτητη η συνεξέταση των εισαγωγικών ενοτήτων 1 και 2.
- Η συνεξέταση των υπόλοιπων ενοτήτων είναι προαιρετική και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν είτε τον ενδεικτικό προτεινόμενο συνδυασμό είτε να ακολουθήσουν τη δική τους διδακτική διαδρομή.
- Στην περίπτωση που επιλεγεί η αυτόνομη διδασκαλία ο ενδεικτικός διδακτικός χρόνος για κάθε ενότητα υπολογίζεται στις 10 ώρες, με τις επισημάνσεις για τη διδασκαλία του λεξιλογίου, των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων και των δεξιοτήτων που προαναφέρθηκαν.
- Το σύνολο των διδακτικών ενοτήτων που θα διδαχθούν στην πρώτη τάξη είναι οκτώ και οι ενότητες που επιλέγονται είναι κοινές για όλα τα τμήματα της Α΄ Γυμνασίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
- Το διαδραστικό βιβλίο μαθητή
- Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού για Διαδρομές στην Αρχαία Ολυμπία και πολυμεσικές αναπαραστάσεις
- Ολυμπιακοί Αγώνες: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
- Σχολικά έντυπα – Συνήγορος του παιδιού
- «ΙΜΕ: Ψηφιακή αναπαράσταση της μάχης των Συρακουσών»
- Βίντεο «Το νέο μουσείο Ακρόπολης»
- Βίντεο / σποτ «Γιατροί χωρίς σύνορα»
- Διδακτικό παράδειγμα για την ενότητα 6
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Μια ενδεικτική πρόταση διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α΄ τάξη βασισμένη στις αρχές της βιωματικής μάθησης.
Θέμα: Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο.
Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές μου. Μιλώ για το παλιό και καινούριο σχολείο μου
ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ψυχοκοινωνική προσαρμογή
Ενίσχυση της αυτοαντίληψης
Συνειδητοποίηση ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας
Αναγνώριση, αποδοχή και έκφραση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων
Παιδοκεντρική και ενεργητική φύση της μάθησης
Διαδικασία διερεύνησης, ανακάλυψη, αυτονομία
Θεωρία προώθησης κινήτρων μάθησης
Κοινωνική γένεση της σκέψης
ΣΤΟΧΟΙ
- Η σύνδεση του γνωστικού αντικειμένου με την εμπειρία, αλλά και τις ανάγκες των μαθητών/τριών τη δεδομένη χρονική στιγμή.
- Η δημιουργία προϋποθέσεων για γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη.
Ειδικότερα επιδιώκεται:
Ειδικότερα επιδιώκεται:
- Να μιλήσουν μεταξύ τους για τις δημιουργικές ασχολίες τους και να μοιραστούν τα συναισθήματά τους, ξεκινώντας από τις προσωπικές τους εμπειρίες (Νεοελληνική Γλώσσα, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, 2007: 85).
- Να εκφράσουν προφορικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τις πρώτες εμπειρίες τους στο νέο τους σχολείο, το Γυμνάσιο (ό. π.: 19).
❖ Βασικές ενότητες 1η ενότητα: Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο/ 2η ενότητα : Επικοινωνία στο σχολείο/ 6η ενότητα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου/ Συμπληρωματικές: 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω / 9 η ενότητα: Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
❖ Μεθόδευση της εργασίας:
Πρώτο δίωρο:
Η πρώτη γνωριμία με τους μαθητές και τις μαθήτριες. «Μιλάμε για την αγαπημένη μας ασχολία»
Α΄ βήμα της εργασίας: Οι μαθητές και οι μαθήτριες κάθονται σε κύκλο ή σχήμα Π. Ο εκπαιδευτικός τους ζητά να συστηθούν στην τάξη και να παρουσιάσουν μονολεκτικά στους συμμαθητές την αγαπημένη τους ασχολία. Για διευκόλυνση τους μοιράζεται από πριν εικονογραφημένο φυλλάδιο με κατάλογο δραστηριοτήτων.
Ενδεικτικά:
❖ Μου αρέσει να κολυμπάω / Να κάνω ποδήλατο / Να περνάω τις ελεύθερες ώρες με τους φίλους μου / Να διαβάζω βιβλία / Να γράφω πράγματα που σκέφτομαι / Να φροντίζω τη γάτα ή το σκύλο μας / Να βοηθάω στο σπίτι / Να ασχολούμαι με τον υπολογιστή / Να ακούω μουσική / Να προπονούμαι με την ομάδα μου ή να κάνω γυμναστική / Να ανακαλύπτω καινούρια πράγματα, κτλ.
Β΄ βήμα της εργασίας: «Γινόμαστε δημοσιογράφοι - Μιλάμε στην ομάδα μας»
Ζητείται να σημειώσουν στον κατάλογο από δύο έως τέσσερις αγαπημένες ασχολίες. Με βάση τις προτιμήσεις τους δημιουργούνται ομάδες και ακολουθεί η ονοματοδοσία των ομάδων από τα μέλη της. π.χ. η ομάδα «Κολύμπι και ποδήλατο», η ομάδα «Βιβλίο και υπολογιστής», κτλ. Σε κάθε ομάδα ένας μαθητής δίνει συνέντευξη στα υπόλοιπα μέλη που γίνονται δημοσιογράφοι. Θέμα της συνέντευξης: « Η αγαπημένη μου ασχολία». Τα παιδιά καλούνται να ρωτήσουν ελεύθερα ό,τι είναι σχετικό με το θέμα. Σύμφωνα με την οργάνωση της βιωματικής εργασίας κατά στάδια, έως εδώ έχουμε το πρώτο στάδιο: Κατάθεση εμπειριών και απόψεων του θέματος που συζητείται.
Γ΄ βήμα της εργασίας: Παρουσίαση δεδομένων και συστηματοποίηση.
Ένα μέλος κάθε ομάδας παρουσιάζει στην ολομέλεια τις ερωτήσεις που έκαναν στον συμμαθητή. Ο εκπαιδευτικός καταγράφει τα ερωτήματα στον πίνακα, φροντίζοντας να τα ομαδοποιεί, αξιοποιώντας τις αρχές για την καθοδήγηση στις ερωτήσεις και την οργάνωση της γνώσης (Ματσαγγούρας 2005:159-168).
π.χ. 1η παράγραφος: Πότε, πού, με ποιον άρχισα αυτήν την ασχολία / 2η παράγραφος: Τι ακριβώς κάνω στη διάρκειά της / 3η παράγραφος: Γιατί μου αρέσει να ασχολούμαι με αυτήν; / 4η παράγραφος; Σε ποιους και για ποιους λόγους θα την πρότεινα;
Το διάγραμμα που προκύπτει από την παρουσίαση των ερωτημάτων αντιστοιχεί στο σχεδιάγραμμα της δομής ενός κειμένου λίγων παραγράφων στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας. Ο εκπαιδευτικός ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να παρουσιάσει προφορικά τη δική του ασχολία, δίνοντας όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί, προτείνοντας να λαμβάνουν υπόψη τη σειρά που σημείωσε στον πίνακα. Να σημειωθεί εδώ πως βασικός στόχος της δίωρης διδασκαλίας είναι η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, της γνωριμίας , ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υπηρετούνται και γλωσσικοί στόχοι. Η εργασία αυτού του δίωρου μαθήματος αντιστοιχεί στην «Γνωριμία με τους μαθητές και τις μαθήτριες», όπως συνηθίζουν να σημειώνουν οι εκπαιδευτικοί στα βιβλία ύλης, ταυτοχρόνως, όμως, αξιοποιεί τη θεματική και τα κείμενα της 6ης ενότητας του βιβλίου της Νεοελληνικής Γλώσσας με θέμα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου.
Δεύτερο και τρίτο δίωρο:
Η γνωριμία συνεχίζεται.
Α΄ βήμα της εργασίας: «Θυμάμαι το Δημοτικό Σχολείο»
Τα παιδιά συζητούν εμπειρίες και συναισθήματα από το Δημοτικό σχολείο. Για διευκόλυνση της συζήτησης δίνονται δύο κατάλογοι με ενδεικτικές προτάσεις από τις οποίες καλούνται να επιλέξουν όσες νομίζουν πως τους αντιπροσωπεύουν.
π.χ. Α. Στο Δημοτικό περνούσα καλά, επειδή:
❖ γνώριζα πολλά παιδιά / ήταν όλο το περιβάλλον γνωστό και το ένιωθα οικείο / αγαπούσα το δάσκαλο ή τη δασκάλα μου / το κτίριο ήταν περιποιημένο / η τάξη μας ήταν γεμάτη δικές μας ζωγραφιές και χειροτεχνίες / τα μαθήματα δεν ήταν δύσκολα / κάναμε πολλές δραστηριότητες / πηγαίναμε εκδρομές / ο διευθυντής ήταν καλός μαζί μας / καθόμουν στο θρανίο με ένα καλό φίλο μου που τώρα είναι σε άλλο σχολείο, κτλ.
Β. Στο Δημοτικό ένιωθα…..
❖ σιγουριά / οικειότητα / ηρεμία / χαρά / φόβο / ανησυχία / αγωνία , κτλ.
Ο εκπαιδευτικός ακούει τις επιλογές των παιδιών για όλα τα παραπάνω θέματα, δηλαδή τι τους άρεσε στο Δημοτικό Σχολείο , πώς ένιωθαν στο Δημοτικό, γιατί. Καταγράφει τις παρατηρήσεις στον πίνακα φροντίζοντας να ομαδοποιεί τις επιλογές (θέματα σχετικά με το κτίριο, σχετικά με τα πρόσωπα, τις μεθόδους διδασκαλίας και τη σχολική ζωή γενικότερα, ιδιαίτερη αναφορά στα συναισθήματα και την αιτιολόγησή τους). Οι παράγραφοι που προκύπτουν αντιστοιχούν με τη δομή που θα έδινε ο εκπαιδευτικός για την παραγωγή λόγου με ένα ανάλογο θέμα π.χ. Μιλώ για το αγαπημένο μου Δημοτικό Σχολείο στους νέους συμμαθητές. Στη συνέχεια ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να μιλήσει για τα παραπάνω, αξιοποιώντας όλα τα σημεία της ομαδοποίησης.
Β΄ βήμα εργασίας: «Το δέντρο των συναισθημάτων»
Ο εκπαιδευτικός επιμένει στο θέμα των συναισθημάτων και τους ζητά να θυμηθούν ένα γεγονός από τις πρώτες τους τάξεις στο Δημοτικό Σχολείο. Αν το συναίσθημα το θεωρούν θετικό καλούνται να το γράψουν σε κόκκινο χαρτάκι, εάν το θεωρούν αρνητικό να το γράψουν σε σκούρο χαρτάκι. Τα χρωματιστά χαρτιά τα κολλούν όλοι στο δέντρο των συναισθημάτων που είναι ζωγραφισμένο στο δεύτερο φελλοπίνακα του μαθήματος. Αυτό αποτελεί και την πρώτη τους εικαστική παρέμβαση στην αίθουσα, ενώ δίνει σε όλους την ευκαιρία μέσα από ένα παιχνίδι να μιλήσουν για εμπειρίες στο πρώτο τους σχολικό χώρο, για συναισθήματα και αιτιολογήσεις που μέσα από τη χρονική απόσταση τα διαχειριζόμαστε ευκολότερα.
Γ΄ βήμα της εργασίας: «Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο»
Μετά την παρουσίαση των συναισθημάτων από τη ζωή στο Δημοτικό Σχολείο η ίδια εργασία θα γίνει συγκριτικά και για το Γυμνάσιο. Από τον κατάλογο συναισθημάτων που έχει εμπλουτισθεί με τα παραπάνω φύλλα εργασίας, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους στο νέο σχολικό περιβάλλον και να προχωρήσουν σε αιτιολογήσεις και συγκριτικές παρατηρήσεις, σε μία εργασία ανάλογη με το πρώτο και δεύτερο βήμα που προηγήθηκαν. Το θέμα τώρα είναι: «Ποια είναι τα συναισθήματά μου στο νέο σχολικό χώρο; Γιατί;». Κατά την παρουσίαση θα προκύψουν θέματα που σχετίζονται με τη δυσκολία της προσαρμογής, θα προκύψουν, όμως, και διαπιστώσεις πως πολλά συναισθήματα και αιτιολογήσεις είναι κοινές, εφόσον π.χ. πολλοί μαθητές αισθάνονται αμηχανία και φόβο μπροστά στο καινούριο, θλίψη και στενοχώρια επειδή έχασαν αγαπημένους συμμαθητές ή ανυπομονησία και ενδιαφέρον για το καινούριο.
Στόχος είναι να ενθαρρυνθούν τον/την φιλόλογο να αναγνωρίσουν, να αιτιολογήσουν τα συναισθήματά τους αλλά και να κατανοήσουν πως κάθε άνθρωπος όταν βρίσκεται μπροστά σε νέα δεδομένα πρέπει να τα αναγνωρίζει και να τα διαχειρίζεται κατάλληλα. Η συζήτηση αυτή ουσιαστικά οδηγεί σε νέα γνώση που πρέπει να αξιοποιηθεί και για τη λήψη αποφάσεων και για αλλαγή στάσεων απέναντι στην προσπάθεια προσαρμογής.
Συνοψίζοντας έως εδώ: Η διδακτική πρόταση
α) επιθυμεί να διασφαλίσει πως όλα τα παιδιά παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία,
β) επιθυμεί να δημιουργήσει ευχάριστο κλίμα στην τάξη όπου τα παιδιά νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια,
γ) δείχνει ευελιξία στις ανάγκες των παιδιών,
δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων.
Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης προκειμένου να αντιμετωπισθεί το άγχος και ο φόβος στους/στις μαθητές/τριες.
Τέταρτο δίωρο:
Από τον προφορικό στο γραπτό λόγο. «Αγαπητό μου ημερολόγιο, φίλε μου…»
Μετά τη συζήτηση και την ομαδοποίηση των προτάσεων περνούμε στη γραπτή κατάθεση των εμπειριών. Είναι καλό οι γραπτές ατομικές εργασίες που θα ακολουθήσουν τα δύο ή τρία αυτά δίωρα να γίνουν στην τάξη και να ανήκουν στο είδος της αφήγησης και της περιγραφής (π.χ. Μία εκδρομή με το Δημοτικό σχολείο, Η παλιά μου τάξη, Μία περιπέτεια με φίλους, κλπ.). Επίσης, μπορεί να ανήκει στο είδος της επιστολής και του ημερολογίου, προκειμένου να διατηρηθεί ο προσωπικός λόγος και το οικείο ύφος. Στον αυθόρμητο γραπτό μαθητικό λόγο περιμένουμε να κατατεθούν συναισθήματα, εμπειρίες , αποφάσεις για αλλαγή στάσεων, έστω και σε πρωτόλεια μορφή. Τα αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα των μαθητών και μαθητριών θα αποτελέσουν την αφόρμηση για την εισαγωγή στη συνέχεια στη θεωρία των κειμενικών ειδών. Η συζήτηση πάνω στα κείμενα του εγχειριδίου με την ανάλογη θεματική θα ενισχύσει τη στοχοθεσία: Γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες θα συνδυασθούν και αυτό αποτελεί ζητούμενο της διδακτικής πρότασης.
Να σημειωθεί, τέλος, πως η διαφοροποίηση της μεθοδολογίας, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, δηλαδή η αξιοποίηση της βιωματικής, ανακαλυπτικής μάθησης, η εστίαση στις μαθητικές εμπειρίες, η αξιοποίηση της δυναμικής της ομάδας, η δράση του νου και του χεριού, βασικά εργαλεία της Βιωματικής Παιδαγωγικής, (Βιωματικές δράσεις. Επιμορφωτικό υλικό:18), ενδεχομένως να δίνουν στον μαθητή την εντύπωση ενός παιχνιδιού, υπηρετούν, όμως, απόλυτα γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Στην περίπτωση της συγκεκριμένης διδακτικής πρότασης, βοηθούν στη μετάβαση από τη μία βαθμίδα στην άλλη, παραχωρώντας κάποιες ώρες διδασκαλίας σε ένα μάθημα με πολλαπλούς στόχους, που αποφασίζει να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί πιο συστηματικά το θέμα της ένταξης και της προσαρμογής στον νέο σχολικό χώρο.
ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΡΙΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ
ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/-ΤΡΙΩΝ
ΤΑΞΗ Α΄
Βιβλίο μαθητή
Ενότητα 4η, Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου
σελ. 62, Διαγραμματική απεικόνιση των διατροφικών συστάσεων σε επίπεδο τροφίμων
Ερώτηση κατανόησης 2: Παρατηρώντας την πυραμίδα της διατροφής, προσέξτε ποιες τροφές
πρέπει να καταναλώνονται συχνά και ποιες σε αραιά διαστήματα.
Εσείς ακολουθείτε αυτές τις
οδηγίες στη διατροφή σας;
Ενότητα 7η, Ο κόσμος μέσα από την οθόνη/εικόνα
σελ. 113, Κείμενο 2 [Ψηφιακό ταξίδι στον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας]
Ερώτηση κατανόησης 2: Συγκρίνοντας το κείμενο με τις εικόνες, βλέπετε να ταυτίζονται ή οι εικόνες
περιέχουν πιο πολλά στοιχεία;
Ενότητα 9η, Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
σελ. 140, Κείμενο 3 [Η Μονς στα ίχνη της Βαβέλ]
Ερωτήσεις κατανόησης:
1. Ποιος ήταν ο στόχος του φεστιβάλ γλωσσών που οργανώθηκε στην πόλη Μονς του Βελγίου;
2. Με ποιους τρόπους οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του φεστιβάλ ήρθαν σε επαφή με μια μεγάλη
ποικιλία γλωσσών;
Ενότητα 3η, Ταξίδι στον κόσμο της φύσης
σελ. 35-36, Κείμενο 12, Σύρος
Δραστηριότητες:
1. Φτιάξτε στον υπολογιστή ένα είδος καταλόγου, στον οποίο θα υπάρχουν τρεις στήλες. Στη μία καταγράψτε τα τοπικά προϊόντα που θα αγοράσετε στη Σύρο και στη δεύτερη περιγράψτε αναλυτικότερα από τι φτιάχνονται αυτά.
Στην τρίτη στήλη αναφέρετε τοπικά παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής σας.
2. Παρατηρήστε τον χάρτη της Σύρου και εντοπίστε τις παραλίες που αναφέρονται στο κείμενο. Αν ήσαστε επισκέπτες στη Σύρο, σε τι θα σας βοηθούσε ο χάρτης του νησιού στη σελ. 36.
