Οδηγίες διδασκαλίας σχολικού έτους 2024-2025 για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ τάξης Γυμνασίου
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Τετράδιο εργασιών
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.
- Τετράδιο Εργασιών Γ΄ Γυμνασίου.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
Στην Γ΄ Γυμνασίου οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να χρησιμοποιήσουν τον προφορικό και γραπτό λόγο με τρόπο αποτελεσματικό και τέτοιον που να ανταποκρίνεται στις σημερινές και στις μελλοντικές τους ανάγκες ως πολίτες. Για τον σκοπό αυτό καλούνται να επιτελέσουν και σε επίπεδο κατανόησης και σε επίπεδο παραγωγής λόγου πολύ πιο σύνθετες δραστηριότητες με τις οποίες θα κατακτήσουν έναν περισσότερο επεξεργασμένο λόγο, που χαρακτηρίζεται για το επίσημο και «αντικειμενικό» ύφος.
Πιο συγκεκριμένα καλούνται:
- Να συντάξουν ερευνητικές εργασίες, να ερευνήσουν, να αναζητήσουν πληροφορίες και να κατανοήσουν το «τι λένε οι άλλοι» για τα υπό συζήτηση θέματα και στη συνέχεια, με βάση τη δική τους εμπειρία και τα δικά τους βιώματα, να συνειδητοποιήσουν τις δικές τους στάσεις και να αποφασίσουν τι θα αλλάξουν ή τι θα ενισχύσουν σε αυτές.
- Να κατανοήσουν κειμενικά είδη τα οποία αφορούν σε κυρίαρχες κοινωνικές - επικοινωνιακές πρακτικές που ακολουθούνται στον δημόσιο χώρο της πολιτικής, της δημοσιογραφίας και της επιστήμης. Πολλά από τα κείμενα των ενοτήτων είναι γραμμένα από έγκυρους δημοσιογράφους, επιστήμονες και διανοητές, με πλούσιο λεξιλόγιο, μακροπερίοδο λόγο και ευρεία χρήση του υποτακτικού λόγου.
- Να εξοικειωθούν με την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων και τα είδη των προτάσεων, προκειμένου κατανοούν και να παράγουν προφορικό και γραπτό λόγο, υφολογικά κατάλληλο για επικοινωνιακές περιστάσεις στον δημόσιο χώρο.
- Να εξοικειωθούν με την πολυσημία, την κυριολεξία και τη μεταφορά, τη μετωνυμία, τις συνώνυμες, αντίθετες, ομώνυμες, παρώνυμες, υπώνυμες λέξεις.
Οι θεματικοί άξονες, τα κειμενικά είδη, οι δεξιότητες και τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάσκονται στη Γ΄ Γυμνασίου, παρουσιάζονται αναλυτικά στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ αλλά και στα «Συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών».
Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Γ΄ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς παρακάτω:
Θεματικοί άξονες:
Ελλάδα
Ευρώπη
Ρατσισμός, κοινωνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις
Ειρήνη – Πόλεμος
Ενεργοί πολίτες
Τέχνη
Προβληματισμοί για το μέλλον.
Γένη Λόγου:
Περιγραφή
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία.
Δεξιότητες:
Κατανόηση προφορικού λόγου
Κατανόηση γραπτού λόγου
Παραγωγή προφορικού λόγου
Παραγωγή γραπτού λόγου
Περίληψη κειμένου
Ερευνητική εργασία.
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα:
Παρατακτική και Υποτακτική σύνδεση προτάσεων
Δευτερεύουσες ονοματικές και επιρρηματικές προτάσεις
Ευθύς και πλάγιος λόγος
Σχήματα λόγου
Σημεία στίξης.
Με βάση τις παραπάνω παραδοχές περιγράφονται τα δομικά στοιχεία ενδεικτικού προγράμματος γλωσσικής διδασκαλίας στην Γ΄ Γυμνασίου διάρκειας 50 διδακτικών ωρών.
Α. Θεματικές ενότητες
Μια ενδεικτική αναδιάταξη των ενοτήτων με βάση το ενδιαφέρον κάθε θέματος, τη θεματική συνοχή, τον προβλεπόμενο διδακτικό χρόνο, καθώς και την ενδεικνυόμενη διάρκεια διδασκαλίας (κατά μέσο όρο ανά ενότητα 10 ώρες), θα μπορούσε να είναι η εξής:
- 3η ενότητα: «Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί». Αποτελεί βασικό θέμα στις ενότητες της Γ΄ Γυμνασίου, γιατί τίθενται ζητήματα κοινωνικών ανισοτήτων λόγω φύλου, φυλής, κοινωνικής τάξης και άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών.
- 2η ενότητα: «Γλώσσα – Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου». Γίνεται λόγος για θάνατο γλωσσών, για φαινόμενα γλωσσικής ηγεμονίας και γλωσσικού εκφυλισμού, που αποτελούν έκφανση των κοινωνικών ανισοτήτων και του ρατσιστικού φαινομένου.
- 1η και 4η Ενότητα: «Η Ελλάδα στον κόσμο» και «Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες». Και στις δύο ενότητες θίγονται ζητήματα ετερότητας και ταυτότητας.
- 5η Ενότητα: «Ειρήνη – Πόλεμος». Η ενότητα συνδέεται με τις παραπάνω ενότητες ως η ακραία συνέπεια των κοινωνικών ανισοτήτων σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.
- 6η Ενότητα: «Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών». Η 6η ενότητα έρχεται ως πρόταση για την αντιμετώπιση του προβλήματος των κοινωνικών ανισοτήτων και της καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στην ενότητα αυτή, ας σημειωθεί, λανθάνει η εσφαλμένη ταύτιση: «Ενεργοί πολίτες = Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» και όχι «Ενεργοί πολίτες, αυτοί που μόνοι τους ή και σε συνεργασία με άλλους, σε άτυπες ή οργανωμένες ομάδες, οργανώσεις, σωματεία, καταφεύγουν σε άσκηση πολιτικής πίεσης ή σε ένδικα μέσα ή σε εθελοντικές δράσεις ή και σε όλα αυτά μαζί, προκειμένου να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Τέλος, ανά ενότητα δίνεται περισσότερος διδακτικός χρόνος, ώστε να εμβαθύνουν στην κατανόηση των κειμένων, να συνειδητοποιούν γλωσσικές λειτουργίες, να εμπλέκονται σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου και να παράγουν δικά τους κείμενα με τα οποία αναστοχαστικά αξιολογούν την εξέλιξή τους στην κατάκτηση και αφομοίωση πρακτικών γλωσσικής επικοινωνίας. Γι’ αυτό και προτείνονται πέντε (05) διδακτικές ενότητες, σε καθεμιά από τις οποίες διαμορφώνεται ένα συνεχές από την κατανόηση μέχρι την παραγωγή λόγου και τον αναστοχασμό –αξιολόγηση
Συνοψίζοντας, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με κριτήριο το θέμα και ότι θα πρέπει να διεξέλθουν τουλάχιστον πέντε (05) διδακτικές ενότητες διαφορετικής θεματολογίας, μοιράζοντας τον διδακτικό χρόνο κατάλληλα.
Ο «εκφραστικός λόγος» των κειμένων της Α΄ Γυμνασίου και εν μέρει της Β΄ Γυμνασίου, στον οποίο βαρύνουσα θέση έχει η υποκειμενικότητα του πομπού (προσωπικές επιστολές, ημερολόγια, έκφραση προσωπικών σκέψεων κ.λπ.) δίνει τη θέση του στην «αντικειμενικότητα», με κείμενα πειθούς (επιχειρηματολογία) και πληροφοριακά κείμενα (περιγραφές, εξιστορήσεις, επεξηγηματικά, ερμηνευτικά, πραγματολογικά κείμενα), στα οποία χρησιμοποιείται ευρέως το γ΄ πρόσωπο και η απρόσωπη σύνταξη.
Τα κειμενικά είδη που προσφέρονται κατά γένη λόγου στο υπάρχον υλικό στον γραπτό και προφορικό λόγο είναι τα εξής:
Περιγραφικά
Ταξιδιωτικός οδηγός
Περιγραφή στον διαφημιστικό λόγο
Περιγραφή κοινωνικού φαινομένου
Περιγραφή κοινόχρηστων χώρων / δρόμων
Περιγραφή προσώπου
Περιγραφή με δημιουργικές συνθέσεις (κολλάζ) – Αφίσες
Περιγραφή με πολυτροπικά – πολυμεσικά κείμενα
Αφηγηματικά
Ιστορικές – ρεαλιστικές αφηγήσεις (μη λογοτεχνικές)
Ειδησεογραφικές ανταποκρίσεις
Δραματοποιημένη αφήγηση
Επιχειρηματολογία
Επίσημες επιστολές προς δημόσιους οργανισμούς και κοινωνικούς φορείς
Γελοιογραφία
Δημοσιογραφικά κείμενα (Άρθρο, χρονογράφημα, γελοιογραφίες)
Αφίσα – Σλόγκαν – Συνθηματικός λόγος
Διάλογος – Αυθόρμητος λόγος
Προσχεδιασμένος προτρεπτικός λόγος (ομιλία, εισήγηση)
Επιχείρημα στον διαφημιστικό λόγο
Στο κειμενικό ρεπερτόριο της Γ΄ τάξης περιλαμβάνονται, επίσης, κείμενα που ανήκουν στον αναφορικό λόγο και αφορούν ορισμούς εννοιών, παρουσίαση ερευνητικών δεδομένων, ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων, άρθρα ερμηνευτικής δημοσιογραφίας, τα οποία δεν μπορούν να ενταχθούν σε μια μόνο από τις παραπάνω κατηγορίες.
Γ1. Δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου
Για τις δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου και τις σχετικές δραστηριότητες ισχύουν όσα αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Τονίζεται και εδώ η ανάγκη να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου προς την κατεύθυνση της κατανόησης του επικοινωνιακού πλαισίου, δηλαδή στην αναγνώριση του κειμενικού είδους και των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.) και στην αναγνώριση της λειτουργίας των γραμματικοσυντακτικών δομών στη συγκρότηση του νοήματος των κειμένων.
Γ2. Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου
Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από ένα ευρύ ρεπερτόριο δραστηριοτήτων παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως περιγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους.
Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους μαθητές και τις μαθήτριες στο σχολείο συνιστάται να είναι πέντε (05) κατά τη διάρκεια του έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο και να ορίζεται η έκταση τους (αριθμός λέξεων) και να ανήκουν σε αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών κειμενικών ειδών. Οι εργασίες τους στο σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν. Μετά τη συγγραφή είναι απαραίτητο να αφιερώνεται ικανός διδακτικός χρόνος για ανατροφοδότησή τους.
Γ3. Οι ερευνητικές εργασίες
Ιδιαίτερα για τους μαθητές και τις μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου προτείνεται να ασκηθούν στη σύνταξη ερευνητικών εργασιών (Βλ. Βιβλίο μαθητή, σελ.22-23). Με τη σύνταξη τέτοιων εργασιών ενεργοποιούνται και ασκούνται τόσο στο επίπεδο της κατανόησης των κειμένων όσο και στο επίπεδο της παραγωγής πρωτότυπου προφορικού και γραπτού λόγου. Είναι σημαντικό να νιώσουν ότι δεν επαναλαμβάνουν παρόμοιες δραστηριότητες σαν αυτές των προηγουμένων τάξεων, αλλά ότι αξιοποιούν προηγούμενες γνώσεις και δεξιότητες για να προσεγγίσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν και να διατυπώσουν τις δικές τους σκέψεις, προτάσεις κ.λπ.
Δ. Αξιοποίηση γραμματικών φαινομένων
Οι μαθητές και οι μαθήτριες, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται ως ομιλητές και συγγραφείς σε κυρίαρχες πρακτικές λόγου, πρέπει να ενθαρρυνθούν στη χρήση του υποτακτικού λόγου (χρήση ονοματικών, επιρρηματικών και αναφορικών προτάσεων - στη χρήση των τελευταίων δυσκολεύονται ιδιαίτερα. Η διδακτική προσέγγιση των παραπάνω φαινομένων προτείνεται να συνδυαστεί με τη διδασκαλία των σημείων στίξης, που έχουν ιδιαίτερη σημασία στην άρθρωση επαυξημένου λόγου.
Προτείνεται να αξιοποιηθούν από το βιβλίο του μαθητή δραστηριότητες με τις οποίες τα παιδιά μπορούν να συνειδητοποιήσουν τη λειτουργική χρήση των γλωσσικών φαινομένων. Παραδειγματικά εδώ αναφέρονται:
α) για την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων δραστηριότητες από το βιβλίο μαθητή: Ακούω και μιλώ σελ. 14, Διαβάζω και γράφω σελ. 18, Ακούω και μιλώ σελ. 19, Διαβάζω και γράφω, σελ. 33.
β) για τον ευθύ και πλάγιο λόγο από το βιβλίο του μαθητή, Διαβάζω και γράφω 3 και 4, από το Τετράδιο εργασιών , κείμενο 5, σελ. 31-32).
Επίσης, προτείνεται η αξιοποίηση των ονοματικών προτάσεων στον πλάγιο λόγο για τη διδασκαλία της περίληψης. Οι μαθητές/τριες καλούνται να χρησιμοποιήσουν κατάλληλα ρήματα με τα οποία να δηλώνονται οι λεκτικές πράξεις και το περιεχόμενο του κειμένου με συνοπτικό τρόπο (βλ. βιβλίο μαθητή, «Διαβάζω και γράφω» σελ. 56 και ενδεικτικά διδακτικά παραδείγματα). Με αυτό τον τρόπο η διδασκαλία της περίληψης (8η Ενότητα) μπορεί να συν-διδαχθεί με τις ονοματικές προτάσεις και να βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου, ώστε να αντιλαμβάνονται όχι μόνο το περιεχόμενο αλλά και τη λογική οργάνωση του κειμένου.
Η αξιοποίηση των παραπάνω φαινομένων μπορεί να διατρέχει όλες τις ενότητες με διαφοροποιημένη έμφαση κατά ενότητα και σύμφωνα με τις αδυναμίες των μαθητών και μαθητριών. Σε κάθε περίπτωση η περιγραφική προσέγγιση του τρόπου σύνδεσης των προτάσεων και του συντακτικού τους ρόλου δεν είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για να βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες στην κατάκτηση επεξεργασμένου προφορικού και γραπτού λόγου.
Ενδεικτική οργάνωση της διδασκαλίας
1η ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί
Η αναδιάταξη των θεματικών ενοτήτων δεν θα οδηγήσει σε αναδιάταξη της διδασκαλίας της ύλης των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων, καθώς θα πρέπει να ακολουθηθεί η υπάρχουσα πορεία. Ωστόσο, για τον εντοπισμό τους (π.χ. αναγνώριση της παρατακτικής / υποτακτικής σύνδεσης των προτάσεων) μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα κείμενα της 3ης ενότητας του σχολικού βιβλίου
Γένη λόγου - Είδη Κειμένων
Περιγραφή
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία
Περιγραφή κοινωνικών φαινομένων
Εκθετικά κείμενα, πραγματολογικά κείμενα (στοιχεία έρευνας)
Κείμενα επιχειρηματολογίας
Αφίσες
Δραστηριότητες κατανόησης λόγου
1.Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) του περιεχομένου κειμένων με τη αξιοποίηση του πλάγιου λόγου. (βλ. άσκηση σελ. 56).
2.Προσέγγιση του περιεχομένου των κειμένων με ερωτήσεις ερμηνείας και κριτικής κατανόησης.
3. Αξιολόγηση της χρήσης της εικόνας στην αποτελεσματικότητα ενός πολυτροπικού αντιρατσιστικού μηνύματος.
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
1.Επιχειρηματολογικά κείμενα. (Άρθρο, δοκίμιο, ενημερωτικά φυλλάδια, ομιλία)
2. Αφίσες ηλεκτρονικές ή με κολλάζ.
3. Συνθετικές εργασίες με ερωτηματολόγιο – συνεντεύξεις και συμπεράσματα και παρουσίαση των αποτελεσμάτων (βλ. βιβλίο μαθητή, σελ. 54).
4. Προφορικός λόγος με τη μορφή αντιλογίας
Από τη Γραμματική της Νεοελληνικής Γλώσσας: «Υποτακτική σύνδεση προτάσεων. Ονοματικές προτάσεις». (σελ. 146-148) και «Οι λεκτικές πράξεις» (σελ. 169-171)
2η ενότητα Γλώσσα - Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου
(Θάνατος των γλωσσών, φθορά της γλώσσας, γλωσσική ηγεμονία, γλωσσική ποικιλία, πολυσημία).
Η ενότητα αυτή προσφέρεται για προσέγγιση αντιθετικών απόψεων για γλωσσικά ζητήματα που είναι ανοικτά για την κοινωνία, όπως, για παράδειγμα:
- η γλώσσα των νέων είναι μια μορφή γλωσσικής ποικιλίας ή μια μορφή φθοράς.
-Τα greeklish φθείρουν τη γλώσσα;
- Η εκτεταμένη χρήση της Αγγλικής γλώσσας απειλεί τις ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες;
Γένη λόγου - Είδη Κειμένων
Περιγραφή
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία
Περιγραφή κοινωνικού φαινομένου και ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων
Ιστορική αφήγηση
Εκθετικά, Ερμηνευτικά και Πραγματολογικά κείμενα
Επιχειρηματολογία
Δραστηριότητες κατανόησης λόγου
Πέρα από την κατανόηση των κειμένων της ενότητας ή άλλων παρόμοιων κειμένων, οι μαθητές/τριες αξίζει να ασχοληθούν ερευνητικά με τους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των νέων με τη χρήση νέων τεχνολογιών και να δώσουν τις δικές τους απαντήσεις στο ερώτημα για τη γλώσσα των νέων.
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
Μετά τη διερεύνηση του θέματος οι μαθητές/τριες παρουσιάζουν τις απόψεις τους στην ολομέλεια και διαλέγονται στο πλαίσιο οργανωμένης συζήτησης. (Σημ.: Καλό είναι ο διάλογος να μην ταυτίζεται με την αντιλογία).
3η ενότητα: Ελλάδα – Ευρώπη – Κόσμος
Χρήσιμο υλικό είναι οι αναπαραστάσεις των μαθητών/τριών για την Ελλάδα και την Ευρώπη και τη σχέση μεταξύ τους, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν υλικό για την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος.
Γένη λόγου - Είδη Κειμένων
Περιγραφή
Επιχειρηματολογία
Ταξιδιωτικά κείμενα
Περιγραφές αντικειμενικές και υποκειμενικές
Περιγραφή στον διαφημιστικό λόγο
Ερμηνευτικά κείμενα
Διαφημιστική αφίσα
Γελοιογραφίες
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
Πολυτροπικά κείμενα
Αφίσες
Περιγραφές χώρου
Άρθρα γνώμης
Ομιλία
Ταξιδιωτικές εντυπώσεις
Περιηγητικά κείμενα
4η ενότητα: Πόλεμος και Ειρήνη
Γένη λόγου - Είδη Κειμένων
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία
Ημερολόγια, απομνημονεύματα, προσωπικές μαρτυρίες
Συνεντεύξεις
Ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων
Ιστορική αφήγηση
Ειδησεογραφική ανταπόκριση
Ερμηνευτικά κείμενα
Γελοιογραφίες
Δραστηριότητες κατανόησης λόγου
1. Ακρόαση προσωπικών μαρτυριών.
2. Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) προφορική αυτού που άκουσαν.
3. Γραπτές συνοπτικές παρουσιάσεις των αφηγήσεων.
4. Δραστηριότητες σύμφωνα με την προτεινόμενη τυπολογία.
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
1.Ειδησεογραφικές πολεμικές ανταποκρίσεις
2. Αντιπολεμική επιχειρηματολογία με μορφή άρθρων, αφίσας, σκίτσων, γελοιογραφίας. (βλ. βιβλίο μαθητή, Διαβάζω και γράφω, σελ. 103 ασκ. 2 και
3) 3. Διττός λόγος (βλ. βιβλίο μαθητή, σελ. 102).
5η ενότητα: Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών
Γένη λόγου - Είδη Κειμένων
Επιχειρηματολογία
Επιστολή
Άρθρο
Πολυτροπικό κείμενο
Αφίσα
Στο διδακτικό βιβλίο προτείνεται και η «Αφήγηση», προφανώς για να συνδεθεί με τη διδασκαλία των χρονικών προτάσεων. Με την ενδεικτική πρόταση δίνεται έμφαση στην επιχειρηματολογία και τον υποθετικό λόγο με τον οποίο είναι λιγότερο εξοικειωμένοι οι μαθητές και δεν επαρκούν όσα αναφέρονται στο διδακτικό βιβλίο. Προτείνεται η αξιοποίηση της σχολικής γραμματικής (σελ.149- 150)
Δραστηριότητες κατανόησης λόγου
Τα κείμενα της ενότητας προσφέρονται για κριτική προσέγγιση και αμφισβήτηση.
Για παράδειγμα, στο κείμενο 1 της ενότητας κρίσιμο είναι το ερώτημα: «Ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται από το συγκεκριμένο κείμενο;». Στη συνέχεια οι μαθητές/τριες μπορούν να πάρουν θέση και να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό τους για τον ενεργό πολίτη.
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
Πέρα από άλλες δραστηριότητες στη συγκεκριμένη ενότητα ας δοθεί έμφαση στη λειτουργία της υπόθεσης.
Τόσο στο επίπεδο της παραγωγής προφορικού λόγου όσο και του γραπτού, μπορούν να ασχοληθούν με το ερώτημα «Τι θα γινόταν, αν οι πολίτες ήταν ενεργοί» ή «Τι θα γίνει, αν…» ή «Τι θα γίνεται, αν…» ή «Τι μπορεί να γίνει, αν..» . Στο τέλος, μπορούν να εκτιμήσουν το διαφορετικό ύφος που σε κάθε περίπτωση διαμορφώνεται. Επίσης, οι μαθητές/τριες μπορούν να δουν τη χρήση του υποθετικού λόγου δε διαφορετικούς τύπους κειμένων, διαφήμιση, ομιλίες, κ.λπ.
Από τη Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αξιοποιούνται οι σελ. 148-153 «Επιρρηματικές και αναφορικές προτάσεις»
Από τον «Πρωτέα, εκπαιδευτικά σενάρια»:
Ζαρκογιάννη Εύα, «H Ελλάδα μέσα από λέξεις και εικόνες»
Καπετανής Μιχάλης, «Ενεργοί μαθητές»
Μητσώνη Φωτεινή, «Greeklish: Ποια είναι η γνώμη σας;»
Μητσώνη Φωτεινή «Παράξενες Ιστορίες»
Τριαντοπούλου Θεοδώρα «Η διάσωση της Ευρώπης»
Φουντούκη Αιμιλία «Χαμογελώντας με τον Μποστ (πολυσημία, ομόηχα, παρώνυμα)»
ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΡΙΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/-ΤΡΙΩΝ
ΤΑΞΗ Γ
Ενότητα 1η, Η Ελλάδα στον κόσμο
σελ. 10, Κείμενο 2 [Τουριστικοί πόλοι έλξης στην Αθήνα]
Δραστηριότητα 5, σελ. 11: Μια αφίσα χρησιμοποιήθηκε από τον EOT στην ίδια διαφημιστική καμπάνια. Προσπαθήστε να μαντέψετε το κείμενο με το οποίο ο διαφημιστής συμπλήρωσε την εικόνα.
Χρησιμοποιήστε υποτακτικές συνδέσεις προτάσεων στο κείμενό σας.
Ενότητα 2η, Γλώσσα – Γλώσσες και Πολιτισμοί του κόσμου
σελ. 24. Κείμενο 6 [Αισθήσεων δώρο]
Δραστηριότητα 5, σελ. 25: Ποιο νομίζετε ότι είναι τελικά το βασικό μήνυμα του κειμένου;
- σ’ αυτό το μαγαζί θα φάτε καλά
- σ’ αυτό το μαγαζί θα φάτε καλά και παράλληλα θα απολαύσετε την τέχνη
- αν πάτε σ’ αυτό το μαγαζί, θα αποδείξετε ότι είστε άνθρωπος με καλό γούστο
- αν πάτε σ’ αυτό το μαγαζί, θα αποδείξετε την κοινωνική σας ανωτερότητα
Ενότητα 3η, Είμαστε όλοι ίδιοι, είμαστε όλοι διαφορετικοί
σελ. 28, Κείμενο 1 [Eμείς και οι άλλοι]
Δραστηριότητα 1: Tα στατιστικά δεδομένα που παρουσιάζονται στο κείμενο 1 προήλθαν από την επεξεργασία ενός ερωτηματολογίου, στο οποίο απάντησαν χιλιάδες πολίτες από πολλές χώρες του κόσμου. Ποιες νομίζετε ότι ήταν οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου αυτού;
Διατυπώστε τις ερωτήσεις αυτές γραπτά.
Είναι ανοιχτού ή κλειστού τύπου;
Ενότητα 3η, Είμαστε όλοι ίδιοι, είμαστε όλοι διαφορετικοί
σελ. 34
Άσκηση Δραστηριότητα 2: Λύστε το σταυρόλεξο.
Ενότητα 4η, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες
σελ. 38, Κείμενο 3, Πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση
Δραστηριότητα 1, σελ. 39: Ποια είναι τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναφέρονται στο κείμενο;
Ενότητα 4η, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες
σελ. 44, Kείμενο 7 [O νέος ρόλος της Eυρώπης στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης]
Δραστηριότητα 1:
Ποιος είναι ο ρόλος που πρέπει να αναλάβει η Eυρώπη στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης, σύμφωνα με το κείμενο; Διαλέξτε μία απάντηση από αυτές που ακολουθούν και αιτιολογήστε την επιλογή σας:
α. H Eυρώπη πρέπει να κυβερνήσει τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο.
β. H Eυρώπη πρέπει να συμβάλει στη σταθεροποίηση της παγκοσμιοποίησης στον κόσμο.
γ. H Eυρώπη πρέπει να διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στον νέο κόσμο προβάλλοντας τις ανθρωπιστικές αξίες που σημάδεψαν την ιστορία της.
δ. H Eυρώπη πρέπει να προβάλει αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση.
Ενότητα 4η, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες
Δραστηριότητα 4, σελ. 46: Στο κρυπτόλεξο υπάρχουν δέκα λέξεις συνώνυμες και αντίθετες της λέξης ένωση. Bρείτε τουλάχιστον οχτώ από αυτές.
Αναζητήστε τες οριζόντια, κάθετα και διαγώνια και κυκλώστε τες.
Καταγράψτε τις λέξεις που βρήκατε στο τετράδιό σας, χωρισμένες σε δύο στήλες, μία συνωνύμων και μία αντιθέτων και δώστε τη σημασία της καθεμιάς. Για όσες λέξεις δεν μπορείτε να πείτε τι σημαίνουν, συμβουλευτείτε το λεξικό σας.
Ενότητα 5η, Ειρήνη – Πόλεμος
σελ. 51, Κείμενο 4, Διακήρυξη των νομπελιστών για το μέλλον του κόσμου στον νέο αιώνα
Δραστηριότητες σελ. 52:
3. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου εντοπίστε μια περίοδο που περιέχει μια τελική πρόταση.
Αλλάξτε τη σειρά των προτάσεων· βάλτε την τελική πρόταση μετά την κύρια.
Πόσο διαφορετικό είναι το μήνυμα που εκπέμπεται σε κάθε περίπτωση;
Γιατί νομίζετε ότι οι συγγραφείς επέλεξαν αυτή τη σειρά;
4. Στην αρχή της τρίτης παραγράφου υπάρχει η λέξη λοιπόν. Ποιο ρόλο παίζει η λέξη αυτή στο σημείο που βρίσκεται;
Γιατί τη χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;
Ενότητα 5η, Ειρήνη – Πόλεμος
σελ. 53, Κείμενο 6 [Σκέψεις με αφορμή την εξάπλωση των πολέμων και της βίας]
Δραστηριότητα 3, σελ. 54: Το σκίτσο που ακολουθεί το κείμενο με ποια παράγραφο του κειμένου νομίζετε ότι σχετίζεται νοηματικά; Προσπαθήστε να εξηγήσετε με δικά σας λόγια τη σχέση ανάμεσα στα νοήματα του σκίτσου και του κειμένου.
Ενότητα 7η, Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές
σελ. 64, Kείμενο 1, Eικαστικά νέα
Δραστηριότητα 1: Διαβάσατε στον τύπο την αναγγελία των παραπάνω εκθέσεων. Αν είχατε τη δυνατότητα να επισκεφτείτε μία απ’ αυτές, ποια θα επιλέγατε και γιατί;
Ενότητα 7η, Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές
σελ. 67, Kείμενο 3β, H πρόταση της εβδομάδας
Δραστηριότητες:
4. Αναφέρετε δυο τρεις από τις πιο εντυπωσιακές ιστορικές ανακρίβειες που υπάρχουν στο κείμενο 3α. Ποιο σκοπό νομίζετε ότι εξυπηρετούν;
5. Εξηγήστε το λογοπαίγνιο που υπάρχει στον τίτλο του κειμένου 3α.
Ενότητα 8η, Μπροστά στο μέλλον
σελ. 75, Κείμενο 5, Προς την ενηλικίωση
Δραστηριότητες:
1. Σημειώστε Σ για κάθε σωστή πρόταση και Λ για κάθε λανθασμένη:
α. Οι νέοι της Ευρώπης κατακτούν την οικονομική τους ανεξαρτησία όλο και νωρίτερα.
β. Ο κύριος λόγος που αναγκάζει τους νέους των Κάτω Χωρών να μένουν με τους γονείς τους είναι η δυσκολία να βρουν σπίτι.
γ. Όσοι νέοι εργάζονται δε χρειάζεται να παίρνουν χρήματα από τους γονείς τους.
δ. Πολλοί νέοι προτιμούν να μένουν με τους γονείς τους, επειδή έτσι έχουν τη δυνατότητα να αποταμιεύουν μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους.
2. «Ένας στους δύο Ευρωπαίους νέους… την οικογένειά του».
α. Με ποια άλλη λέξη μπορείτε να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις, χωρίς να αλλάξει το νόημα;
β. Βρείτε μέσα στο κείμενο άλλη μια λέξη συγγενική με τη λέξη πόρων και προσπαθήστε να την αντικαταστήσετε με άλλη (συνώνυμη), χωρίς να αλλάξει το νόημα.
γ. Συγκεντρώστε όσο περισσότερες σύνθετες ή και παράγωγες λέξεις μπορείτε που να περιέχουν τη λέξη πόρος.
δ. Φτιάξτε τουλάχιστον δύο προτάσεις στις οποίες να χρησιμοποιείτε τη λέξη πόρος με διαφορετικές σημασίες.
