Οδηγίες για τη διδασκαλία της Ιστορίας Β' τάξης Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου για το σχολικό έτος 2020-2021
H διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων προτείνεται να γίνει με δύο τρόπους:
α) «αναλυτική με έμφαση στα ακόλουθα σημεία» και
β) «συνοπτική παρουσίαση».
Στη δεύτερη περίπτωση, η οποία αφορά ενότητες ή σημεία ενοτήτων που δεν θα συμπεριληφθούν στην εξεταστέα ύλη, ο/η εκπαιδευτικός κατά την κρίση του παρουσιάζει με διαγράμματα ή υποστηρικτικό υλικό την ύλη, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να καλύπτουν τα ενδεχόμενα κενά της ιστορικής συνέχειας. Πρόκειται κυρίως για ενότητες με παράθεση γεγονότων, που εμπεριέχουν λεπτομέρειες, αλλά και γεγονότων που οι μαθητές και οι μαθήτριες διδάχθηκαν αναλυτικά σε άλλες τάξεις ή και σε άλλα μαθήματα.
Τις διδακτικές ενότητες συνοδεύει η ένδειξη «Υποστηρικτικό υλικό» και «Προτεινόμενη/-ες δραστηριότητα/-ες». Πρόκειται για υλικό δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στη διδακτική διαδικασία. Αξιοποίηση αυτού του υλικού γίνεται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες.
1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Μέτρα του Κωνσταντίνου Α΄ για την ανόρθωση του κράτους, σ. 7
Ίδρυση και φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης, σ. 7-8
Η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου, σ. 8-9
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης του Ρωμαϊκού Κράτους ώστε να συγκριθεί η θέση της Κωνσταντινούπολης με αυτή της Ρώμης και να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα της πρώτης σε σχέση με τον νέο προσανατολισμό του κράτους.
- Τοπογραφικός χάρτης της Κωνσταντινούπολης και πηγή σ. 7 του βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης.
- «Βυζαντινή περίοδος», Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
- Πηγές των σχ. βιβλίων της Α΄ Γυμνασίου («Διάταγμα Μεδιολάνων» σ. 147) και της Β΄ Γυμνασίου («Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου» σ. 9) προκειμένου να κατανοηθεί και να σχολιαστεί η θρησκευτική πολιτική του Μ. Κωνσταντίνου.
- Πηγή: «Χρηματικές παροχές στις εκκλησίες από τον Mεγάλο Kωνσταντίνο»
- Πηγή: «Μια παράδοση για την κτίση της Κωνσταντινούπολης»
Προτεινόμενη Δραστηριότητα
Ερώτηση 2, σ. 9 του βιβλίου
1. Ο Ιουστινιανός και το έργο του
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η πολιτική του Ιουστινιανού, σ. 16
Εσωτερική πολιτική, σ. 16
Εξωτερική πολιτική, σσ. 16-17
Κτίσματα και Αγία Σοφία, σσ. 17-18
Υποστηρικτικό υλικό:
- Πηγές για τα γεγονότα της «Στάσης του Νίκα» (επιλογή από τις προτεινόμενες στο βιβλίο εκπαιδευτικού σσ. 35-41)
- Χάρτης για τη μετακίνηση των πληθυσμών και την επισήμανση των περιοχών εγκατάστασης των γερμανικών φύλων.
Διδακτικές ώρες: 2
2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Το Βυζάντιο σε κρίση, σ. 19
Η αντεπίθεση του Ηρακλείου, σσ. 19-20
Ο θεσμός των Θεμάτων, σ. 20
Ο εξελληνισμός του κράτους, σ. 20
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η θεματική οργάνωση της Μ. Ασίας τον 7ο και 9ο αι.
- Πηγές του σχ. βιβλίου (σσ. 19 και 20) ώστε να αναδειχτεί η λογική της διαίρεσης της αυτοκρατορίας σε θέματα.
- Υλικό για στρατό και τα θέματα, βλ. «Ο στρατός», «Βυζαντινών πολεμικά», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- «Οχυρωματικά έργα (κάστρα, οχυρά, πύργοι)», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 4, σ. 21 του βιβλίου.
Διδακτικές ώρες: 2
1. Οι Σλάβοι και η σχέση τους με το Βυζάντιο
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτες προκειμένου να εντοπιστούν οι Σκλαβηνίες αλλά και η ίδρυση και επέκταση του βουλγαρικού κράτους.
- Πηγές, «Οι Σλάβοι τον 6ο αιώνα (για την κατάσταση το 581)» και «Επιδρομές τον 6ο αι.», στο http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html
- «Οι Σλάβοι», Μαθησιακά αντικείμενα. Φωτόδεντρο
Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ, σ. 26
Η επέκταση των Αράβων - παράγοντες και συνέπειες, σσ. 26-27
Το εμπόριο των Αράβων, σ. 29
Γράμματα και τέχνες, σ. 29
Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στην Ευρώπη, σ. 29
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η αραβική επέκταση και η τελική αναχαίτιση στον ευρωπαϊκό χώρο.
- Εικαστικά έργα αραβικής τέχνης ώστε να επισημανθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
- «Ισλαμική τέχνη», Μουσείο Μπενάκη και «Discover Islamic art», Museum with no frontiers
- «Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
- Κατάρτιση πίνακα στο οποίο να παρουσιάζεται ανά τομέα η συμβολή των Αράβων στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Διδακτικές ώρες: 2
1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Απόκρουση του αραβικού κινδύνου, σ. 32
Διοικητικά και οικονομικά μέτρα, σ. 32
Ανάκαμψη της οικονομίας, σ. 33
Υποστηρικτικό υλικό
Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερωτήσεις 4 και 5, σ. 33 του βιβλίου.
- Παιχνίδι ρόλων: Αναπαραστήστε έναν υποθετικό διάλογο ανάμεσα σε δύο υπηκόους του Βυζαντίου την εποχή εφαρμογής των «κακώσεων» του Νικηφόρου Α΄. Ο ένας θεωρεί τα μέτρα του αυτοκράτορα δυσβάσταχτα και άδικα, ενώ ο άλλος τα υπερασπίζεται θεωρώντας τα αναγκαία. Τι πιστεύετε ότι θα έλεγε ο καθένας από τους δύο;
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ορισμός, πρωτεργάτες και παράγοντες, σ. 34
Φάσεις και λήξη της εικονομαχίας, σσ. 34-35
Συνέπειες, σ. 35
Υποστηρικτικό υλικό
- Γραπτές πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
- Εικόνες διακόσμησης ναών εικονομαχικής περιόδου προκειμένου να αναδειχθούν τα αντίστοιχα μοτίβα.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
- Παιχνίδι ρόλων: Επιχειρηµατολογία υπέρ και κατά της λατρείας των εικόνων, με αξιοποίηση των επιχειρημάτων των πηγών του βιβλίου.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας, σ. 36
Ενδιαφέρον για τους κλασικούς, σ. 36
Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση, σσ. 36-37
Υποστηρικτικό υλικό
- Απόσπασμα από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου για τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, στο:
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 5, σ. 38 του βιβλίου
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών και η σημασία της, σ. 39
Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων, σ. 39
Το Σχίσμα του 867, σ. 39
Υποστηρικτικό υλικό
- Διαδραστική εφαρμογή, «Η αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων», Φωτόδενδρο
- «Οι διαφορές των δύο εκκλησιών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες
Ερωτήσεις 2 και 3, σ. 40 του βιβλίου
Διδακτική ώρα: 1
6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων, σ. 43
Η ηγεμονία του Κιέβου και οι αποτυχημένες επιθέσεις κατά της
Κωνσταντινούπολης, σ. 43
Εκχριστιανισμός των Ρώσων, σσ. 43-44
Υποστηρικτικό υλικό
«Η ιεραποστολή στη Ρωσία», Θεματικές κατηγορίες, Ιστορικά θέματα, Ιστορικές μελέτες της Ιεράς Μονής, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Με βάση τις πληροφορίες της ενότητας για τις σχέσεις Βυζαντίου - Ρώσων, αλλά και τα αποτελέσματα του εκχριστιανισμού των Ρώσων στις σχέσεις των δύο λαών, προσπαθήστε να μαντέψετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Άννας στη διάρκεια του ταξιδιού της στη Χερσώνα για να παντρευτεί τον Βλαδίμηρο και γράψτε τη σχετική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο.
5. Η Βυζαντινή εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Αγώνες με τους Άραβες, σ. 41
Αγώνες με τους Βούλγαρους, σ. 41
Οικονομικές συνέπειες των πολέμων, σ. 41
Υποστηρικτικό υλικό
Χάρτες για την παρακολούθηση των συγκρούσεων και τις αυξομειώσεις των εδαφών της αυτοκρατορίας.
7. Σχέσεις Βυζαντίου - Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας
1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία
2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους «δυνατούς»
Διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:
Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48
Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49
Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50
Υποστηρικτικό υλικό:
- Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω
- «Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο», Μαθησιακά Αντικείμενα, Φωτόδενδρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα, παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της πολιτείας.
1. Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025-1081)
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας
2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Οι εξωτερικοί εχθροί του Βυζαντίου, σ. 55
Ο θεσμός της Πρόνοιας και οι συνέπειές του, σ. 55
Εξωτερικές επιτυχίες (απλή αναφορά), σ. 55
Η νίκη των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο και οι συνέπειές της, σ. 55
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης για τον εντοπισμό των σημείων των συγκρούσεων, σ. 56 του βιβλίου.
- Πηγές, σ. 56 σχ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη της εσωτερικής πολιτικής των Κομνηνών
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 3, σ. 56 του βιβλίου
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς και οι συνέπειες για την αυτοκρατορία, σ. 57
Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, σ. 57-58
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης του Βυζαντινού κράτους για να εντοπιστούν οι περιοχές όπου αναπτύχθηκε η εμπορική δραστηριότητα των ιταλικών ναυτικών πόλεων σύμφωνα με το χρυσόβουλο του 1082 (πηγή, σ. 57 του βιβλίου)
- «Το Σχίσμα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Ρώμης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερωτήσεις 1 και 3, σ. 58 του βιβλίου.
- Παιχνίδι ρόλων: δύο ομάδες μαθητών και μαθητριών αναλαμβάνουν τους ρόλους εκπροσώπων των δύο Εκκλησιών και υποστηρίζουν το σκεπτικό και τις ενέργειες των Εκκλησιών τους, που οδήγησαν στο Σχίσμα.
Διδακτικές ώρες: 2
1. Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ορισμός και παράγοντες διαμόρφωσης, σ. 59
Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες, σ. 59
Η τέταρτη σταυροφορία, σ. 59-60
Υποστηρικτικό υλικό
- «Ο πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- «Η Έφοδος, η Κατάληψη και η Λεηλασία της Πόλης», στο: Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία
- Χάρτης Σταυροφοριών, Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ένας χωρικός από τη Δύση εξηγεί σε συγχωριανό του τους λόγους για τους οποίους θα συμμετάσχει σε µια Σταυροφορία.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Τα λατινικά κράτη, σ. 62
Τα ελληνικά κράτη, σσ. 62-63
Νέα ιδεολογία και ανάκτηση της Πόλης, σ. 63
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης για τον εντοπισμό των λατινικών και των ελληνικών κρατών
- «Θεσσαλονίκη - Μυστράς. Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος», «Πολιτιστικές διαδρομές», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Πηγή: «Τα ερείσματα του Ελληνισμού», στο: «Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Αναζητήστε και παρουσιάστε κατάλοιπα της λατινικής παρουσίας (κάστρα, τοπωνύμια κ.ά.) στην περιοχή σας.
1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για την ανάσχεσή τους
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Οι Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους, σ. 65
Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών, σ. 66
Υποστηρικτικό υλικό
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Πολιορκία και άλωση της Πόλης, σ. 67
Οι συνέπειες, σ. 67
Η βυζαντινή πνευματική κληρονομιά, σ. 67-68
Υποστηρικτικό υλικό
- «Στιγμιότυπα από την πολιορκία της Πόλης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- «Η απάντηση των Ελλήνων στις προτάσεις των Τούρκων για την παράδοση της Κωνσταντινούπολης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- Βίντεο: «1453: Η άλωση της Κωνσταντινούπολης», National Geographic Society
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Μελετώντας το παρακάτω υλικό, καταγράψτε και συζητήστε τα συμπεράσματά σας για τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα, που απηχούν έργα της λαϊκής παράδοσης για την Άλωση. («Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Θρήνοι, θρύλοι, παραδόσεις», Μαθησιακό Αντικείμενο, Φωτόδεντρο)
1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
2. Εικαστικές Τέχνες και Μουσική
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων
Υποστηρικτικό υλικό
- Σπίτια, εξοπλισμός σπιτιού, διατροφή, ενδυμασία, κόσμηση, βλ. «Τα εν οίκω…εν δήμω», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Γέννηση, βάπτιση, γάμος, θάνατος, ταφή, βλ. «Έθιμα των βυζαντινών», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Ψυχαγωγία, βλ. «Η κοινωνική ζωή στο Βυζάντιο», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- «Βυζαντινές εικόνες», Συλλογές. Φορητές εικόνες και ξυλόγλυπτα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Εικονικό Μουσείο
- Βυζαντινή Ζωγραφική, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου
Διδακτικές ώρες: 2
2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του
Ανάκληση γνώσεων για τη μεγάλη μετανάστευση των λαών και τα κράτη στη Δυτική Ευρώπη.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και η οργάνωσή της, σ. 89
Η διαίρεσή της με τη Συνθήκη του Βερντέν, σ. 89
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης με τα γερμανικά κράτη
- Αποσπάσματα από βίντεο «Οι Γότθοι» (26.41΄)
- Η αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλομάγνου στο Μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία. Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως τις αρχές του 18ου αι., Β΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ. 52:
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 1, σ. 90 του βιβλίου
3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη
Προβολή σύντομου video «Η φεουδαρχία στη δυτική Ευρώπη»
1. Οι Ανακαλύψεις
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις, σ. 110
Τα εξερευνητικά ταξίδια, σ. 110
Η τύχη των προκολομβιανών πολιτισμών, σσ. 110-111
Συνέπειες των ανακαλύψεων, σσ. 111-112
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτες, σσ. 108 και 112 του σχ. βιβλίου
- Πηγή, εικόνα και γράφημα δημογραφικής εξέλιξης της σ. 111 του σχολ. βιβλίου, για να διαπιστωθεί η συμπεριφορά των Ευρωπαίων στους γηγενείς της αμερικανικής ηπείρου.
- Γράφημα τιμών της σ. 111, σχεδιάγραμμα της σ. 112 του σχολ. βιβλίου και άλλες πηγές και εικόνες για να διαπιστωθούν οι συνέπειες των ανακαλύψεων για την οικονομία και την κοινωνία της Ευρώπης.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Συζήτηση για τη συμπεριφορά των Ευρωπαίων απέναντι στους γηγενείς κατοίκους της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ποιο είναι το νόημα του όρου Αναγέννηση (ορισμός), σ. 113
Μια νέα εικόνα του κόσμου, σ. 113
Ο Ανθρωπισμός (ορισμός), σ. 113
Ο οικουμενικός άνθρωπος (ορισμός), σ. 114
Η συμβολή των Ελλήνων λογίων, σ. 114
Η γέννηση του τυπωμένου βιβλίου και η διάδοση της Αναγέννησης (απλή αναφορά), σσ. 114-115
Υποστηρικτικό υλικό
Πηγές για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Με βάση (δύο ή περισσότερα) επιλεγμένα έργα ζωγραφικής από τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, προσπαθήσετε να εντοπίσετε τις μεταξύ τους διαφορές και να τις συνδέσετε με την αντίληψη του κόσμου που χαρακτηρίζει την κάθε περίοδο.
Υποστηρικτικό υλικό
- Εικόνα «Το πλοίο των τρελών», σ. 120 σχολ. βιβλίου
- Χάρτης Ευρώπης για τον εντοπισμό της κατανομής Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών, σ. 123 σχολ. βιβλίου
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 1, σ. 123 του σχολ. βιβλίου
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:
Δημογραφική εξέλιξη της Ευρώπης
Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας, αρχές βιομηχανικής επανάστασης
Κοινωνικές τάξεις
Εθνικά κράτη και πολιτεύματα κατά τα μέσα του 18ου αι.
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης κρατών και πολιτευμάτων στη Δυτική Ευρώπη και Ρωσία το 18ο αι., στο Nεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Από τα μέσα του 18ου αι. ώς τις αρχές του 21ου αι. Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σσ. 16-17
- Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Να αναγνωρίσετε και να συζητήσετε τις αντιλήψεις για την άσκηση της εξουσίας που εκφράζουν ο Ι. Μποσυέ και ο Τζον Λοκ στις πηγές της σ.125 του σχολ. βιβλίου.
- Να τεκμηριώσετε γιατί το «Habeas corpus» και το «Bill of Rights» (σ. 125 και σ. 126 σχολ. βιβλίου) αποτελούν ορόσημα στην ιστορία της εξέλιξης των πολιτικών αντιλήψεων.
Διδακτικές ώρες: 2
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:
Συνθήκες κατάκτησης Βενετών και Οθωμανών, σ. 133
Ρόλος της Εκκλησίας, σ. 134-135
Θεσμός των κοινοτήτων, σ. 135
Ρόλος των Φαναριωτών, σ. 135
Αρματολοί και κλέφτες, σσ. 135-136
Οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές από το 17ο αι., σσ. 136-137
Παροικίες, σ. 138
Παιδεία και Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 137-138
Υποστηρικτικό υλικό
- Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.
- Παρουσίαση με επιλογές από την ενότητα «…Εικόνες από την Κοινωνία και τον πολιτισμό στην Οθωμανική αυτοκρατορία», «Οθωμανική περίοδος», Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο, Ι.Μ.Ε. και ειδικότερα, «Άνθρωποι και χρήμα. Στιγμές από την οικονομική και κοινωνική ζωή στην οθωμανική αυτοκρατορία», Οθωμανική περίοδος, Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Συγκεντρώστε τους όρους (πληθυσμιακές ομάδες, θεσμοί, αξιώματα, δραστηριότητες, παράγοντες φθοράς, κ.ά.) που αφορούν τον Ελληνισμό κατά την οθωμανική περίοδο.
Σύνολο διδακτικών ωρών: 42
Α. Ερευνητικές εργασίες - project
B. Δημιουργία ιστοριογραμμών - χρονολογίων
Γ. Αφηγηματική ανασύνθεση ιστορικών γνώσεων
Απόδοση μιας φανταστικής ιστορίας που στηρίζεται σε ελεγμένες ιστορικά πληροφορίες. Με βάση προτεινόμενη από τον/την εκπαιδευτικό βιβλιογραφία και δικτυογραφία, ζωντανεύουμε ένα φανταστικό πρόσωπο και του δίνουμε τον λόγο, αναπαριστώντας στοιχεία του βίου της εποχής, γεγονότα, σκέψεις.
Δ. Δημιουργία σύντομων αρχαιολογικών οδηγών για βυζαντινούς χώρους - μνημεία της περιοχής σας
Ενδεικτικά παραδείγματα:
Τις διδακτικές ενότητες συνοδεύει η ένδειξη «Υποστηρικτικό υλικό» και «Προτεινόμενη/-ες δραστηριότητα/-ες». Πρόκειται για υλικό δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών και των μαθητριών στη διδακτική διαδικασία. Αξιοποίηση αυτού του υλικού γίνεται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου (330-717)
Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Μέτρα του Κωνσταντίνου Α΄ για την ανόρθωση του κράτους, σ. 7
Ίδρυση και φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης, σ. 7-8
Η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου, σ. 8-9
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης του Ρωμαϊκού Κράτους ώστε να συγκριθεί η θέση της Κωνσταντινούπολης με αυτή της Ρώμης και να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα της πρώτης σε σχέση με τον νέο προσανατολισμό του κράτους.
- Τοπογραφικός χάρτης της Κωνσταντινούπολης και πηγή σ. 7 του βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης.
- «Βυζαντινή περίοδος», Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
- Πηγές των σχ. βιβλίων της Α΄ Γυμνασίου («Διάταγμα Μεδιολάνων» σ. 147) και της Β΄ Γυμνασίου («Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου» σ. 9) προκειμένου να κατανοηθεί και να σχολιαστεί η θρησκευτική πολιτική του Μ. Κωνσταντίνου.
- Πηγή: «Χρηματικές παροχές στις εκκλησίες από τον Mεγάλο Kωνσταντίνο»
- Πηγή: «Μια παράδοση για την κτίση της Κωνσταντινούπολης»
Προτεινόμενη Δραστηριότητα
Ερώτηση 2, σ. 9 του βιβλίου
Διδακτικές ώρες: 2
ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η πολιτική του Ιουστινιανού, σ. 16
Εσωτερική πολιτική, σ. 16
Εξωτερική πολιτική, σσ. 16-17
Κτίσματα και Αγία Σοφία, σσ. 17-18
Υποστηρικτικό υλικό:
- Πηγές για τα γεγονότα της «Στάσης του Νίκα» (επιλογή από τις προτεινόμενες στο βιβλίο εκπαιδευτικού σσ. 35-41)
- Χάρτης για τη μετακίνηση των πληθυσμών και την επισήμανση των περιοχών εγκατάστασης των γερμανικών φύλων.
- Χάρτης προκειμένου να αναδειχτεί η αποκατάσταση της ρωμαϊκής οικουμένης.
- «Στρατιωτικές επιχειρήσεις Ιουστινιανού», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
- Εικόνες του ναού της Αγίας Σοφίας προκειμένου να γίνει αντιληπτός ο νέος αρχιτεκτονικός τύπος, οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες.
- Αγία Σοφία
- Πηγή: «Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας»
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερώτηση 1, σ. 18 του βιβλίου
- Ερώτηση 2, σ. 18 του βιβλίου - Συζήτηση για τη σημασία της κωδικοποίησης του ρωμαϊκού δικαίου.
- «Στρατιωτικές επιχειρήσεις Ιουστινιανού», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
- Εικόνες του ναού της Αγίας Σοφίας προκειμένου να γίνει αντιληπτός ο νέος αρχιτεκτονικός τύπος, οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες.
- Αγία Σοφία
- Πηγή: «Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας»
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερώτηση 1, σ. 18 του βιβλίου
- Ερώτηση 2, σ. 18 του βιβλίου - Συζήτηση για τη σημασία της κωδικοποίησης του ρωμαϊκού δικαίου.
Διδακτικές ώρες: 2
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Το Βυζάντιο σε κρίση, σ. 19
Η αντεπίθεση του Ηρακλείου, σσ. 19-20
Ο θεσμός των Θεμάτων, σ. 20
Ο εξελληνισμός του κράτους, σ. 20
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η θεματική οργάνωση της Μ. Ασίας τον 7ο και 9ο αι.
- Πηγές του σχ. βιβλίου (σσ. 19 και 20) ώστε να αναδειχτεί η λογική της διαίρεσης της αυτοκρατορίας σε θέματα.
- Υλικό για στρατό και τα θέματα, βλ. «Ο στρατός», «Βυζαντινών πολεμικά», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- «Οχυρωματικά έργα (κάστρα, οχυρά, πύργοι)», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 4, σ. 21 του βιβλίου.
Διδακτικές ώρες: 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
2. Οι Βούλγαροι και η σχέση τους με το Βυζάντιο
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτες προκειμένου να εντοπιστούν οι Σκλαβηνίες αλλά και η ίδρυση και επέκταση του βουλγαρικού κράτους.
- Πηγές, «Οι Σλάβοι τον 6ο αιώνα (για την κατάσταση το 581)» και «Επιδρομές τον 6ο αι.», στο http://www.ime.gr/chronos/08/gr/sources/economy.html
- «Οι Σλάβοι», Μαθησιακά αντικείμενα. Φωτόδεντρο
Διδακτική ώρα: 1
1. Η εξάπλωση των Αράβων
2. Το εμπόριο και ο πολιτισµός του Ισλάµ
ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
2. Το εμπόριο και ο πολιτισµός του Ισλάµ
Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ, σ. 26
Η επέκταση των Αράβων - παράγοντες και συνέπειες, σσ. 26-27
Το εμπόριο των Αράβων, σ. 29
Γράμματα και τέχνες, σ. 29
Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στην Ευρώπη, σ. 29
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η αραβική επέκταση και η τελική αναχαίτιση στον ευρωπαϊκό χώρο.
- Εικαστικά έργα αραβικής τέχνης ώστε να επισημανθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
- «Ισλαμική τέχνη», Μουσείο Μπενάκη και «Discover Islamic art», Museum with no frontiers
- «Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
- Κατάρτιση πίνακα στο οποίο να παρουσιάζεται ανά τομέα η συμβολή των Αράβων στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Διδακτικές ώρες: 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)
Ι. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Απόκρουση του αραβικού κινδύνου, σ. 32
Διοικητικά και οικονομικά μέτρα, σ. 32
Ανάκαμψη της οικονομίας, σ. 33
Υποστηρικτικό υλικό
Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερωτήσεις 4 και 5, σ. 33 του βιβλίου.
- Παιχνίδι ρόλων: Αναπαραστήστε έναν υποθετικό διάλογο ανάμεσα σε δύο υπηκόους του Βυζαντίου την εποχή εφαρμογής των «κακώσεων» του Νικηφόρου Α΄. Ο ένας θεωρεί τα μέτρα του αυτοκράτορα δυσβάσταχτα και άδικα, ενώ ο άλλος τα υπερασπίζεται θεωρώντας τα αναγκαία. Τι πιστεύετε ότι θα έλεγε ο καθένας από τους δύο;
Διδακτική ώρα: 1
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ορισμός, πρωτεργάτες και παράγοντες, σ. 34
Φάσεις και λήξη της εικονομαχίας, σσ. 34-35
Συνέπειες, σ. 35
Υποστηρικτικό υλικό
- Γραπτές πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
- Εικόνες διακόσμησης ναών εικονομαχικής περιόδου προκειμένου να αναδειχθούν τα αντίστοιχα μοτίβα.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
- Παιχνίδι ρόλων: Επιχειρηµατολογία υπέρ και κατά της λατρείας των εικόνων, με αξιοποίηση των επιχειρημάτων των πηγών του βιβλίου.
Διδακτικές ώρες: 2
3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας, σ. 36
Ενδιαφέρον για τους κλασικούς, σ. 36
Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση, σσ. 36-37
Υποστηρικτικό υλικό
- Απόσπασμα από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου για τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, στο:
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 5, σ. 38 του βιβλίου
Διδακτική ώρα: 1
4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η πορεία εκχριστιανισμού των Μοραβών και η σημασία της, σ. 39
Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων, σ. 39
Το Σχίσμα του 867, σ. 39
Υποστηρικτικό υλικό
- Διαδραστική εφαρμογή, «Η αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων», Φωτόδενδρο
- «Οι διαφορές των δύο εκκλησιών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες
Ερωτήσεις 2 και 3, σ. 40 του βιβλίου
Διδακτική ώρα: 1
6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων, σ. 43
Η ηγεμονία του Κιέβου και οι αποτυχημένες επιθέσεις κατά της
Κωνσταντινούπολης, σ. 43
Εκχριστιανισμός των Ρώσων, σσ. 43-44
Υποστηρικτικό υλικό
«Η ιεραποστολή στη Ρωσία», Θεματικές κατηγορίες, Ιστορικά θέματα, Ιστορικές μελέτες της Ιεράς Μονής, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Με βάση τις πληροφορίες της ενότητας για τις σχέσεις Βυζαντίου - Ρώσων, αλλά και τα αποτελέσματα του εκχριστιανισμού των Ρώσων στις σχέσεις των δύο λαών, προσπαθήστε να μαντέψετε τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Άννας στη διάρκεια του ταξιδιού της στη Χερσώνα για να παντρευτεί τον Βλαδίμηρο και γράψτε τη σχετική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο.
Διδακτική ώρα: 1
5. Η Βυζαντινή εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Αγώνες με τους Άραβες, σ. 41
Αγώνες με τους Βούλγαρους, σ. 41
Οικονομικές συνέπειες των πολέμων, σ. 41
Υποστηρικτικό υλικό
Χάρτες για την παρακολούθηση των συγκρούσεων και τις αυξομειώσεις των εδαφών της αυτοκρατορίας.
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Δημιουργία χρονογραμμής με τις κυριότερες νίκες των Βυζαντινών
- Ερωτήσεις 1 και 2, σ. 42 του βιβλίου
- Δημιουργία χρονογραμμής με τις κυριότερες νίκες των Βυζαντινών
- Ερωτήσεις 1 και 2, σ. 42 του βιβλίου
Διδακτική ώρα: 1
7. Σχέσεις Βυζαντίου - Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας
ΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους «δυνατούς»
Διδασκαλία με έμφαση στα εξής σημεία:
Οι κοινωνικές τάξεις της υπαίθρου (ορισμοί), σ. 48
Η ανάπτυξη των πόλεων και τα αστικά κοινωνικά στρώματα, σ. 49
Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών, σ. 50
Υποστηρικτικό υλικό:
- Πηγές του σχ. βιβλίου για την ανάδειξη των παραπάνω
- «Οικονομία και κοινωνία στο Βυζάντιο», Μαθησιακά Αντικείμενα, Φωτόδενδρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Παιχνίδι ρόλων: Ένας Βυζαντινός αγρότης απευθύνεται στον αυτοκράτορα, παρουσιάζοντας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και ζητώντας την προστασία της πολιτείας.
Διδακτική ώρα: 1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453)
Ι. Η ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας
2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Οι εξωτερικοί εχθροί του Βυζαντίου, σ. 55
Ο θεσμός της Πρόνοιας και οι συνέπειές του, σ. 55
Εξωτερικές επιτυχίες (απλή αναφορά), σ. 55
Η νίκη των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο και οι συνέπειές της, σ. 55
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης για τον εντοπισμό των σημείων των συγκρούσεων, σ. 56 του βιβλίου.
- Πηγές, σ. 56 σχ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη της εσωτερικής πολιτικής των Κομνηνών
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 3, σ. 56 του βιβλίου
Διδακτικές ώρες: 2
3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το Σχίσμα των Εκκλησιών
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς και οι συνέπειες για την αυτοκρατορία, σ. 57
Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, σ. 57-58
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης του Βυζαντινού κράτους για να εντοπιστούν οι περιοχές όπου αναπτύχθηκε η εμπορική δραστηριότητα των ιταλικών ναυτικών πόλεων σύμφωνα με το χρυσόβουλο του 1082 (πηγή, σ. 57 του βιβλίου)
- «Το Σχίσμα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Ρώμης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερωτήσεις 1 και 3, σ. 58 του βιβλίου.
- Παιχνίδι ρόλων: δύο ομάδες μαθητών και μαθητριών αναλαμβάνουν τους ρόλους εκπροσώπων των δύο Εκκλησιών και υποστηρίζουν το σκεπτικό και τις ενέργειες των Εκκλησιών τους, που οδήγησαν στο Σχίσμα.
Διδακτικές ώρες: 2
ΙΙ. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ορισμός και παράγοντες διαμόρφωσης, σ. 59
Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες, σ. 59
Η τέταρτη σταυροφορία, σ. 59-60
Υποστηρικτικό υλικό
- «Ο πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- «Η Έφοδος, η Κατάληψη και η Λεηλασία της Πόλης», στο: Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία
- Χάρτης Σταυροφοριών, Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ένας χωρικός από τη Δύση εξηγεί σε συγχωριανό του τους λόγους για τους οποίους θα συμμετάσχει σε µια Σταυροφορία.
Διδακτικές ώρες: 2
2. Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Τα λατινικά κράτη, σ. 62
Τα ελληνικά κράτη, σσ. 62-63
Νέα ιδεολογία και ανάκτηση της Πόλης, σ. 63
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης για τον εντοπισμό των λατινικών και των ελληνικών κρατών
- «Θεσσαλονίκη - Μυστράς. Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος», «Πολιτιστικές διαδρομές», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Πηγή: «Τα ερείσματα του Ελληνισμού», στο: «Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204», Εκπαιδευτικό σενάριο, Διαδίκτυο και Διδασκαλία
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Αναζητήστε και παρουσιάστε κατάλοιπα της λατινικής παρουσίας (κάστρα, τοπωνύμια κ.ά.) στην περιοχή σας.
Διδακτικές ώρες: 2
ΙΙΙ. Ανασύσταση του Βυζαντίου και υποταγή στους Οθωμανούς
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Οι Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους, σ. 65
Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών, σ. 66
Υποστηρικτικό υλικό
«Η εξάπλωση των Οθωμανών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερώτηση 1, σ. 66 του βιβλίου
- Παιχνίδι ρόλων: Χωρισμένοι σε δύο ομάδες αναπαραστήστε την επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της ευρωπαϊκής βοήθειας και παρουσίας στην Πόλη τις παραμονές της Άλωσης.
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Ερώτηση 1, σ. 66 του βιβλίου
- Παιχνίδι ρόλων: Χωρισμένοι σε δύο ομάδες αναπαραστήστε την επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της ευρωπαϊκής βοήθειας και παρουσίας στην Πόλη τις παραμονές της Άλωσης.
Διδακτική ώρα: 1
2. Η άλωση της Πόλης
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Πολιορκία και άλωση της Πόλης, σ. 67
Οι συνέπειες, σ. 67
Η βυζαντινή πνευματική κληρονομιά, σ. 67-68
Υποστηρικτικό υλικό
- «Στιγμιότυπα από την πολιορκία της Πόλης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄ Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- «Η απάντηση των Ελλήνων στις προτάσεις των Τούρκων για την παράδοση της Κωνσταντινούπολης», στο: Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου κόσμου, Β΄Λυκείου (Γενικής Παιδείας)
- Βίντεο: «1453: Η άλωση της Κωνσταντινούπολης», National Geographic Society
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Μελετώντας το παρακάτω υλικό, καταγράψτε και συζητήστε τα συμπεράσματά σας για τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα, που απηχούν έργα της λαϊκής παράδοσης για την Άλωση. («Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Θρήνοι, θρύλοι, παραδόσεις», Μαθησιακό Αντικείμενο, Φωτόδεντρο)
Διδακτικές ώρες: 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
2. Εικαστικές Τέχνες και Μουσική
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων
Υποστηρικτικό υλικό
- Σπίτια, εξοπλισμός σπιτιού, διατροφή, ενδυμασία, κόσμηση, βλ. «Τα εν οίκω…εν δήμω», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Γέννηση, βάπτιση, γάμος, θάνατος, ταφή, βλ. «Έθιμα των βυζαντινών», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- Ψυχαγωγία, βλ. «Η κοινωνική ζωή στο Βυζάντιο», Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
- «Βυζαντινές εικόνες», Συλλογές. Φορητές εικόνες και ξυλόγλυπτα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Εικονικό Μουσείο
- Βυζαντινή Ζωγραφική, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου
Διδακτικές ώρες: 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Ι. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ (5ος-10ος αι.)
2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του
Ανάκληση γνώσεων για τη μεγάλη μετανάστευση των λαών και τα κράτη στη Δυτική Ευρώπη.
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και η οργάνωσή της, σ. 89
Η διαίρεσή της με τη Συνθήκη του Βερντέν, σ. 89
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης με τα γερμανικά κράτη
- Αποσπάσματα από βίντεο «Οι Γότθοι» (26.41΄)
- Η αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλομάγνου στο Μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία. Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως τις αρχές του 18ου αι., Β΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ. 52:
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 1, σ. 90 του βιβλίου
Διδακτικές ώρες: 3
3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας
Προβολή σύντομου video «Η φεουδαρχία στη δυτική Ευρώπη»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος-18ος αι.)
Ι. ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
1. Οι Ανακαλύψεις
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις, σ. 110
Τα εξερευνητικά ταξίδια, σ. 110
Η τύχη των προκολομβιανών πολιτισμών, σσ. 110-111
Συνέπειες των ανακαλύψεων, σσ. 111-112
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτες, σσ. 108 και 112 του σχ. βιβλίου
- Πηγή, εικόνα και γράφημα δημογραφικής εξέλιξης της σ. 111 του σχολ. βιβλίου, για να διαπιστωθεί η συμπεριφορά των Ευρωπαίων στους γηγενείς της αμερικανικής ηπείρου.
- Γράφημα τιμών της σ. 111, σχεδιάγραμμα της σ. 112 του σχολ. βιβλίου και άλλες πηγές και εικόνες για να διαπιστωθούν οι συνέπειες των ανακαλύψεων για την οικονομία και την κοινωνία της Ευρώπης.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Συζήτηση για τη συμπεριφορά των Ευρωπαίων απέναντι στους γηγενείς κατοίκους της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής.
Διδακτικές ώρες: 2
2. Αναγέννηση και Ανθρωπισμός
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Ποιο είναι το νόημα του όρου Αναγέννηση (ορισμός), σ. 113
Μια νέα εικόνα του κόσμου, σ. 113
Ο Ανθρωπισμός (ορισμός), σ. 113
Ο οικουμενικός άνθρωπος (ορισμός), σ. 114
Η συμβολή των Ελλήνων λογίων, σ. 114
Η γέννηση του τυπωμένου βιβλίου και η διάδοση της Αναγέννησης (απλή αναφορά), σσ. 114-115
Υποστηρικτικό υλικό
Πηγές για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Με βάση (δύο ή περισσότερα) επιλεγμένα έργα ζωγραφικής από τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, προσπαθήσετε να εντοπίσετε τις μεταξύ τους διαφορές και να τις συνδέσετε με την αντίληψη του κόσμου που χαρακτηρίζει την κάθε περίοδο.
- Κόμβος για την ιστορία της τέχνης
- Με βάση τα στοιχεία της ενότητας, προσπαθήστε να φανταστείτε πώς βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο ο άνθρωπος της Αναγέννησης.
- Με βάση τα στοιχεία της ενότητας, προσπαθήστε να φανταστείτε πώς βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο ο άνθρωπος της Αναγέννησης.
Διδακτικές ώρες: 2
3. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η κρίση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και οι «ανθρωπιστές», σ. 120
Η προτεσταντική μεταρρύθμιση (ορισμός, κύριος εκφραστής), σσ. 120-121
Οι αντιδράσεις της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, σ. 122
Η Ευρώπη μετά τη μεταρρύθμιση (απλή αναφορά με χάρτη), σσ. 122-123
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Η κρίση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και οι «ανθρωπιστές», σ. 120
Η προτεσταντική μεταρρύθμιση (ορισμός, κύριος εκφραστής), σσ. 120-121
Οι αντιδράσεις της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, σ. 122
Η Ευρώπη μετά τη μεταρρύθμιση (απλή αναφορά με χάρτη), σσ. 122-123
Υποστηρικτικό υλικό
- Εικόνα «Το πλοίο των τρελών», σ. 120 σχολ. βιβλίου
- Χάρτης Ευρώπης για τον εντοπισμό της κατανομής Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών, σ. 123 σχολ. βιβλίου
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Ερώτηση 1, σ. 123 του σχολ. βιβλίου
Διδακτική ώρα: 1
4. Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα
Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν τα ακόλουθα σημεία:
Δημογραφική εξέλιξη της Ευρώπης
Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας, αρχές βιομηχανικής επανάστασης
Κοινωνικές τάξεις
Εθνικά κράτη και πολιτεύματα κατά τα μέσα του 18ου αι.
Υποστηρικτικό υλικό
- Χάρτης κρατών και πολιτευμάτων στη Δυτική Ευρώπη και Ρωσία το 18ο αι., στο Nεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Από τα μέσα του 18ου αι. ώς τις αρχές του 21ου αι. Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σσ. 16-17
- Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων
Προτεινόμενες δραστηριότητες
- Να αναγνωρίσετε και να συζητήσετε τις αντιλήψεις για την άσκηση της εξουσίας που εκφράζουν ο Ι. Μποσυέ και ο Τζον Λοκ στις πηγές της σ.125 του σχολ. βιβλίου.
- Να τεκμηριώσετε γιατί το «Habeas corpus» και το «Bill of Rights» (σ. 125 και σ. 126 σχολ. βιβλίου) αποτελούν ορόσημα στην ιστορία της εξέλιξης των πολιτικών αντιλήψεων.
Διδακτικές ώρες: 2
ΙΙ. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
Συνθήκες κατάκτησης Βενετών και Οθωμανών, σ. 133
Ρόλος της Εκκλησίας, σ. 134-135
Θεσμός των κοινοτήτων, σ. 135
Ρόλος των Φαναριωτών, σ. 135
Αρματολοί και κλέφτες, σσ. 135-136
Οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές από το 17ο αι., σσ. 136-137
Παροικίες, σ. 138
Παιδεία και Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 137-138
Υποστηρικτικό υλικό
- Πηγές του σχολ. βιβλίου ή/και άλλες για την ανάδειξη των παραπάνω σημείων.
- Παρουσίαση με επιλογές από την ενότητα «…Εικόνες από την Κοινωνία και τον πολιτισμό στην Οθωμανική αυτοκρατορία», «Οθωμανική περίοδος», Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο, Ι.Μ.Ε. και ειδικότερα, «Άνθρωποι και χρήμα. Στιγμές από την οικονομική και κοινωνική ζωή στην οθωμανική αυτοκρατορία», Οθωμανική περίοδος, Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.
Προτεινόμενη δραστηριότητα
Συγκεντρώστε τους όρους (πληθυσμιακές ομάδες, θεσμοί, αξιώματα, δραστηριότητες, παράγοντες φθοράς, κ.ά.) που αφορούν τον Ελληνισμό κατά την οθωμανική περίοδο.
Διδακτικές ώρες: 2
Σύνολο διδακτικών ωρών: 42
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
Θέματα ερευνητικών εργασιών με βάση επιλεγμένη προτεινόμενη βιβλιογραφία και δικτυογραφία από τον/την εκπαιδευτικό θα μπορούσαν να αποτελέσουν όλα τα θέματα που παρουσιάστηκαν σε μεγαλύτερο όμως βάθος ή χρονική διάρκεια.
Ενδεικτικά παραδειγματικά:
Ο κόσμος των Βαλκανίων (προέλευση βαλκανικών πληθυσμών, εμφάνιση, εγκατάσταση, δημιουργία κρατών, σχέσεις με το Βυζάντιο, πολιτισμός, επιβολή οθωμανικής κυριαρχίας….)
Ο εκχριστιανισμός των βαλκανικών λαών και των Ρώσων. Στόχοι, διαδικασία και συνέπειες των ενεργειών των Βυζαντινών,
Όψεις της ζωής των Βυζαντινών (Η καθημερινή ζωή, Η εκπαίδευση, Η διατροφή, Η ενδυμασία, Πόλεμοι, Όπλα και πολεμικές τακτικές κ.ά.),
Τα σύνορα του Βυζαντινού κράτους (Συγκέντρωση, υπομνηματισμός και σύγκριση χαρτών του βυζαντινού κράτους από την περίοδο του Ιουστινιανού έως την πτώση της Κωνσταντινούπολης (6ος-15ος αι.),
Η Βυζαντινή τέχνη (συνολικά, κατά είδος [αρχιτεκτονική, ζωγραφική, μικροτεχνία], κατά περίοδο),
Παρουσίαση της εξέλιξης της Ευρώπης από τον 5ο αι. μέχρι τον 18ο αι. (εξέλιξη κατά περιοχές με βάση την επικράτεια των σύγχρονων κρατών)
Τοπική ιστορία: Παρουσίαση της περιοχής των μαθητών κατά την οθωμανική περίοδο (οικιστικό δίκτυο, διοικητική διαίρεση, κοινωνία, οικονομία, πνευματική ζωή...)
Ο κόσμος των Βαλκανίων (προέλευση βαλκανικών πληθυσμών, εμφάνιση, εγκατάσταση, δημιουργία κρατών, σχέσεις με το Βυζάντιο, πολιτισμός, επιβολή οθωμανικής κυριαρχίας….)
Ο εκχριστιανισμός των βαλκανικών λαών και των Ρώσων. Στόχοι, διαδικασία και συνέπειες των ενεργειών των Βυζαντινών,
Όψεις της ζωής των Βυζαντινών (Η καθημερινή ζωή, Η εκπαίδευση, Η διατροφή, Η ενδυμασία, Πόλεμοι, Όπλα και πολεμικές τακτικές κ.ά.),
Τα σύνορα του Βυζαντινού κράτους (Συγκέντρωση, υπομνηματισμός και σύγκριση χαρτών του βυζαντινού κράτους από την περίοδο του Ιουστινιανού έως την πτώση της Κωνσταντινούπολης (6ος-15ος αι.),
Η Βυζαντινή τέχνη (συνολικά, κατά είδος [αρχιτεκτονική, ζωγραφική, μικροτεχνία], κατά περίοδο),
Παρουσίαση της εξέλιξης της Ευρώπης από τον 5ο αι. μέχρι τον 18ο αι. (εξέλιξη κατά περιοχές με βάση την επικράτεια των σύγχρονων κρατών)
Τοπική ιστορία: Παρουσίαση της περιοχής των μαθητών κατά την οθωμανική περίοδο (οικιστικό δίκτυο, διοικητική διαίρεση, κοινωνία, οικονομία, πνευματική ζωή...)
B. Δημιουργία ιστοριογραμμών - χρονολογίων
Τοποθέτηση στον χρόνο γεγονότων της Μεσαιωνικής Ιστορίας συνολικά ή κατά περίοδο ή κατά τομέα.
Γ. Αφηγηματική ανασύνθεση ιστορικών γνώσεων
Απόδοση μιας φανταστικής ιστορίας που στηρίζεται σε ελεγμένες ιστορικά πληροφορίες. Με βάση προτεινόμενη από τον/την εκπαιδευτικό βιβλιογραφία και δικτυογραφία, ζωντανεύουμε ένα φανταστικό πρόσωπο και του δίνουμε τον λόγο, αναπαριστώντας στοιχεία του βίου της εποχής, γεγονότα, σκέψεις.
Δ. Δημιουργία σύντομων αρχαιολογικών οδηγών για βυζαντινούς χώρους - μνημεία της περιοχής σας
Ενδεικτικά παραδείγματα:
Περίπατος στις βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Οδηγός για παιδιά,
Η βυζαντινή Καστοριά. Οδηγός για παιδιά,
Τα φραγκικά κάστρα της Πελοποννήσου. Οδηγός για παιδιά,
