Οδηγίες διδασκαλίας σχολικού έτους 2024-2025 για τη Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ τάξης Γυμνασίου
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Ενδεικτικό παράδειγμα για τη λειτουργική προσέγγιση των εγκλίσεων με στόχο την ανάδειξη των σχέσεων εξουσίας ή ισοτιμίας ανάμεσα στους συνομιλητές σε ένα διαλογικό κείμενο στο σενάριο του Ελευθέριου Βεκρή, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς.
Ενδεικτικό παράδειγμα το σενάριο της Θεοδώρας Τριαντοπούλου, Μια διαφορετική εφημερίδα.
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.
- Τετράδιο Εργασιών Β΄ Γυμνασίου.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών.
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
Για την περιγραφή και τη στοχοθεσία του μαθήματος οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβουλευτούν την περιγραφή και τη στοχοθεσία των επιμέρους ενοτήτων του σχολικού εγχειριδίου στο και την περιγραφή, τη στοχοθεσία και τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα των «Συμπληρωματικών προς τα ισχύοντα Προγραμμάτων Σπουδών».
Στο πλαίσιο αυτό, η διδασκαλία του μαθήματος θεωρείται όχι ως άθροισμα ενοτήτων αλλά ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών, μέσω της ανάπτυξης και των τεσσάρων γλωσσικών μακροδεξιοτήτων (ανάγνωση και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου) καθώς και την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Υπ’ αυτό το πρίσμα είναι στη διακριτική ευχέρεια των διδασκόντων, σε συνεργασία μεταξύ τους, να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με στόχο τα παιδιά στη Β΄ τάξη να είναι σε θέση μεταξύ άλλων
- να αναγνωρίζουν τη δομή μιας παραγράφου, τις τεχνικές ανάπτυξής της και τις συνδετικές λέξεις που συνέχουν εκτενέστερα κείμενα
- να διακρίνουν τη βασική από τις δευτερεύουσες πληροφορίες σε ένα κείμενο
- να εντοπίζουν τις λέξεις-κλειδιά και να αποδίδουν με τίτλο το θέμα του κειμένου
- να απεικονίζουν διαγραμματικά τη δομή ποικίλων κειμένων
- να προχωρούν στη διαδικασία της περίληψης ενός κειμένου με τη χρήση πλαγιότιτλων στις παραγράφους
- να συσχετίζουν τα δομικά συστατικά του κειμένου με το κειμενικό είδος και τις περιστάσεις επικοινωνίας
- να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα των γραμματικοσυντακτικών και λεξιλογικών επιλογών τους στη διαμόρφωση του κατάλληλου επικοινωνιακά ύφους
- να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν τα επιχειρήματα που προβάλλονται σε ένα κείμενο.
Οι θεματικοί άξονες, τα κειμενικά είδη, οι δεξιότητες και τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα που διδάσκονται στη Β΄ Γυμνασίου, παρουσιάζονται αναλυτικά στο ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ αλλά και στα «Συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών».
Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Β΄ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς παρακάτω:
Θεματικοί άξονες:
Ταξίδια
Οικογένεια
Φιλία
Σχολείο
Εργασία
Ενημέρωση
Σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα.
Περιγραφή
Αφήγηση
Επιχειρηματολογία.
Δεξιότητες:
Κατανόηση προφορικού λόγου
Κατανόηση γραπτού λόγου
Παραγωγή προφορικού λόγου
Παραγωγή γραπτού λόγου
Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Περίληψη κειμένου - Πλαγιότιτλοι
Συνοχή ευρύτερου κειμένου
Αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων.
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα:
παρεπόμενα του ρήματος (διαθέσεις, φωνές, εγκλίσεις, τροπικότητες, ποιόν ενέργειας, χρόνοι, αριθμοί, πρόσωπα)
ενεργητική και παθητική σύνταξη
προσωπική και απρόσωπη σύνταξη
επιρρηματικοί προσδιορισμοί
αντωνυμίες
παραθετικά επιθέτων
σύγκριση
σχηματισμός λέξεων με σύνθεση
ετυμολογικά συγγενείς λέξεις.
Αναλυτικά:
Α. Θεματικές ενότητες - Διδακτικές ενότητες
Το σχολικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Β΄ Γυμνασίου οργανώνεται σε εννέα (09) διδακτικές ενότητες που πραγματεύονται αντίστοιχο αριθμό θεμάτων. Στο πλαίσιο του διαθέσιμου διδακτικού χρόνου (50 ώρες περίπου για τα ημερήσια γυμνάσια) και δεδομένου ότι η θεματολογία των διδακτικών ενοτήτων στα σχολικά εγχειρίδια λειτουργεί ως το πεδίο για την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών και να συνεξετάσουν κάποιες από αυτές τις ενότητες στο πλαίσιο ευρύτερων σχεδίων μαθήματος.
Ενδεικτικά, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να συνεξετάσουν τις διδακτικές Ενότητες 2 (Ζούμε με την οικογένεια) και 3 (Φίλοι για πάντα). Στην περίπτωση της συνεξέτασης, μπορούν να οργανώσουν ένα σχέδιο μαθήματος θέτοντας ως κατευθυντήριο άξονα των δραστηριοτήτων το ζήτημα των σχέσεων των εφήβων με τους σημαντικούς Άλλους (οικογένεια, φίλοι) και να επιλέξουν τα κατάλληλα κείμενα από τις αντίστοιχες διδακτικές ενότητες (βλ. ενδεικτικά Βιβλίο μαθητή: 2. Α. 1.4., 2. Α. 3., 3. Α. 1., 3. Α. 2., 3. Α. 4., Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 1., 2. Β. 3., 3. Β. 4), αξιοποιώντας ομαδοσυνεργατικές πρακτικές διδασκαλίας. Σε αυτή την εκδοχή οι δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου και η λειτουργική προσέγγιση των παρεπόμενων του ρήματος (διαθέσεις, φωνές, εγκλίσεις, τροπικότητες, ποιόν ενέργειας, χρόνοι, αριθμοί, πρόσωπα) θα απαιτήσουν περίπου 16-18 ώρες.
Επίσης με άξονα το θέμα Έφηβοι ως ενεργοί πολίτες, οι Ενότητες 6 (Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κτλ), 7 (Βιώνοντας προβλήματα της καθημερινής ζωής) και 8 (Συζητώντας για σύγχρονα κοινωνικά θέματα) θα μπορούσαν να συνεξεταστούν στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου μαθήματος και να προσπελαστούν με τη μέθοδο project. Οι εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με τους μαθητές και τις μαθήτριες μπορούν να επιλέξουν τα κοινωνικά θέματα/προβλήματα με τα οποία θα ασχοληθούν, τα κείμενα που θα επεξεργαστούν και το τελικό προϊόν της εργασίας τους, το οποίο μπορεί να είναι έντυπη ή ηλεκτρονική έκδοση μιας εφημερίδας. Σε αυτή την περίπτωση επιλέγονται ομαδοσυνεργατικού τύπου πρακτικές και η διάρκεια του σχεδίου εργασίας μπορεί να είναι 16-18 ώρες.
Συνοψίζοντας οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με κριτήριο το θέμα και θα πρέπει να διεξέλθουν τουλάχιστον πέντε (05) διδακτικές ενότητες διαφορετικής θεματολογίας, μοιράζοντας τον διδακτικό χρόνο κατάλληλα.
Β. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη
Στο σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνική Γλώσσα της Β΄ Γυμνασίου (Βιβλίο μαθητή και Τετράδιο εργασιών) ανθολογούνται κείμενα που κινούνται και στα τρία γένη του λόγου (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία) και εντάσσονται σε ποικίλα κειμενικά είδη:
Περιγραφικά
Περιγραφή, προσώπων, χώρων, σκηνών από την καθημερινότητα (π.χ. στην οικογένεια, στο σχολείο κ.ά.)
Ενημερωτικό φυλλάδιο, ιστοσελίδα, ταξιδιωτικός οδηγός (περιγραφή με στόχο την πληροφόρηση)
Περιγραφή αφίσας, φωτογραφικού υλικού, εικαστικού έργου, στατιστικού πίνακα, χάρτη
Μικρές Αγγελίες
Αφηγηματικά
Λογοτεχνικές, ιστορικές, ρεαλιστικές αφηγήσεις (π.χ. διηγήματα, μυθιστορήματα, στίχοι τραγουδιών, ιστοριογραφικά κείμενα, προσωπικές μαρτυρίες, συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, ημερολόγια)
Βιογραφικό σημείωμα
Πολυτροπικές αφηγήσεις (π.χ. κόμικς, αφίσες, εικαστικά έργα, φωτογραφίες, ταινίες)
Συνοπτική παρουσίαση ενός γεγονότος προφορικά ή γραπτά
Επιχειρηματολογία
Δημοσιογραφικά κείμενα (π.χ. τίτλοι εφημερίδων, άρθρο γνώμης, χρονογράφημα, γελοιογραφία)
Ενημερωτικό φυλλάδιο, ιστοσελίδα, αφίσα με οδηγίες, συμβουλές (προτρεπτικός λόγος)
Επιστολή προς φίλους ή/και προς μεγαλύτερους με σκοπό την πειθώ
Συζήτηση
Διάλογος με τη μορφή Αντιλογίας / Δραματοποίηση
Κρίνεται αναγκαίο οι μαθητές/τριες να εξοικειωθούν με την έννοια του κειμένου και τη σύνδεσή του με την πράξη της επικοινωνίας, με τον τρόπο που συγκροτείται η εσωτερική συνοχή του και η νοηματική του αλληλουχία, με τη διάκριση των κειμένων σε περιγραφικά, αφηγηματικά, επιχειρηματολογικά, με τα χαρακτηριστικά του προφορικού και γραπτού λόγου, την έννοια του ύφους και τη διάκριση ανάμεσα σε τυπικό, οικείο και ουδέτερο ύφος.
[βλ. Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) Πέμπτο κεφάλαιο. Πραγματολογία-Κειμενογλωσσολογία, 2. Κειμενογλωσσολογία. 2. 1 Το κείμενο και η έννοιά του σ. 172, Παρατηρώ και καταλαβαίνω, σ. 173, 2. 2. Κειμενικά είδη, σ. 174-177, Παρατηρώ και καταλαβαίνω, σ. 178, 2. 3. Υφολογία, α. Η έννοια του ύφους, β. Το ύφος της νέας ελληνικής, σ. 179-181].
Στο πλαίσιο αυτής της οπτικής ο εκπαιδευτικός σε όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας μπορεί να αξιοποιεί από το σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνική Γλώσσα (Βιβλίο Μαθητή), μη ακολουθώντας υποχρεωτικά τη γραμμική διάταξη της ύλης, τις ακόλουθες ενότητες:
1η Ενότητα, Δ (τρόποι ανάπτυξης παραγράφου) σ. 19, 20 και 23,
2η Ενότητα, Δ (περίληψη κειμένου-πλαγιότιτλοι) σ. 39,
3η Ενότητα, Ε (δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου),
4η Ενότητα, Γ (συνοχή ευρύτερου κειμένου) σ. 69,
5η Ενότητα, Δ (οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και αφήγησης) σ. 84,
6η Ενότητα, Ε (δραστηριότητες παραγωγής λόγου), σ. 97,
7η Ενότητα, Δ (οι συνδετικές λέξεις και φράσεις) σ. 109,
7η Ενότητα, Στ (δραστηριότητες παραγωγής λόγου), σ. 112-113,
8η Ενότητα, το Δ (αξιολόγηση και διατύπωση επιχειρημάτων) σ. 129 και 130.
Γ1. Δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου - Δραστηριότητες
Για τις δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου και τις σχετικές δραστηριότητες ισχύουν όσα έχουν λεχθεί στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Γενικά χρειάζεται να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου στο διδακτικό βιβλίο προς την κατεύθυνση της κατανόησης του επικοινωνιακού πλαισίου, δηλαδή στην αναγνώριση του κειμενικού είδους και των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.) και στην αναγνώριση της λειτουργίας των γραμματικοσυντακτικών δομών στη συγκρότηση του νοήματος των κειμένων.
Γ2. Δεξιότητες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου - Δραστηριότητες
Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές και τις μαθήτριες στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από ένα ευρύ ρεπερτόριο δραστηριοτήτων παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως περιγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους.
Ειδικά για την παραγωγή γραπτού λόγου προτείνεται να γίνεται και στο σχολείο και να συνοδεύεται από διαδικασίες προ-συγγραφικού σταδίου (βλ. Βιβλίο μαθητή: 3. Ε. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 55 και Βιβλίο μαθητή: 4. Ε. Διαβάζω και Γράφω, 3., σ. 71) και αυτοαξιολόγησης (βλ. Βιβλίο μαθητή: 2. Δ. Διαβάζω και γράφω, 4., σ. 39) σε συνδυασμό με διαδικασίες ανατροφοδότησης του/της μαθητή/τριας. Προτείνεται οι εκπαιδευτικοί να προγραμματίσουν τη συγγραφή στην τάξη πέντε (05) τουλάχιστον εκτενέστερων κειμένων με καθορισμένο αριθμό λέξεων, που να ανήκουν σε αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών κειμενικών ειδών (βλ. ενδεικτικά παραδείγματα Βιβλίο μαθητή: 2. Δ. Διαβάζω και γράφω, 3., σ.39, 4. Ε. Διαβάζω και γράφω, 2.,σ. 71, 5. ΣΤ. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 86, 6. Ε. Διαβάζω και γράφω, 1., σ. 97, 7. ΣΤ., Διαβάζω και γράφω, 2., σ. 113). Μετά τη συγγραφή θα αφιερώνεται ικανός διδακτικός χρόνος για ανατροφοδότηση.
Ειδικά για τα Εσπερινά γυμνάσια που το μάθημα διδάσκεται τρεις (3) ώρες εβδομαδιαίως, μπορεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη γραπτή παραγωγή λόγου μέσα στην τάξη και στην ανατροφοδότηση των μαθητών/τριών.
Δ. Διδασκαλία γραμματικοσυντακτικών φαινομένων
Για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων ισχύουν όσα έχουν διατυπωθεί στην εισαγωγή του γενικού μέρους. Όσον αφορά τον προγραμματισμό της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη, χρήσιμο είναι οι εκπαιδευτικοί στην αρχή της χρονιάς να διερευνήσουν τον βαθμό επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών/τριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα και να χαράξουν διαδρομές στην προσπέλαση του διδακτικού υλικού των σχολικών εγχειριδίων μέσα από δραστηριότητες διαφοροποιημένης διδασκαλίας της γραμματικής της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Στη λογική αυτή η εστίαση κατά τη διδασκαλία αφορά την κατάκτηση και τη χρήση γραμματικών και συντακτικών δομών και όχι την απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Για την οργάνωση της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να εστιάσουν τη διδασκαλία τους κατά προτεραιότητα, μη ακολουθώντας υποχρεωτικά τη γραμμική διάταξη της ύλης του σχολικού βιβλίου, στα εξής σημεία:
1) Στα παρεπόμενα του ρήματος (διαθέσεις, φωνές, εγκλίσεις, τροπικότητες, ποιόν ενέργειας, χρόνοι, αριθμοί, πρόσωπα), της ενεργητικής/παθητικής σύνταξης, της προσωπικής και απρόσωπης σύνταξης.(Βλ. Βιβλίο μαθητή
1η Ενότητα Β1. (το υποκείμενο στα απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις) σ. 16,
1η Ενότητα Β2 (συμφωνία υποκειμένου ρήματος) σ. 17,
2η Ενότητα Β1 (εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις) σ. 33,
2η Ενότητα Β2 (οι χρόνοι του ρήματος) σ. 35,
3η Ενότητα Β1 (ενεργητική και παθητική φωνή) σ. 49,
4η Ενότητα Β1 (οι διαθέσεις του ρήματος) σ. 63,
4η Ενότητα Β3 (αντικείμενο-μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα) σ. 66-67,
8η Ενότητα Β1 (οι μετοχές στην ενεργητική και παθητική φωνή) σ. 121,
8η Ενότητα Β2 (επιθετική και επιρρηματική μετοχή) σ. 124.)
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα εξής σημεία:
Α) στην 1η Ενότητα Β1. (το υποκείμενο στα απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις) να δοθούν παραδείγματα σχηματισμού απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων,
Β) στην 4η Ενότητα Β1 (οι διαθέσεις του ρήματος) να δοθούν παραδείγματα μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική,
Γ) στην 8η ενότητα, στο Β1 (οι μετοχές στην ενεργητική και παθητική φωνή) να διευκρινιστούν οι διαφορετικές σημασίες της μετοχής παθητικού ενεστώτα και της μετοχής παθητικού παρακειμένου, π.χ. αναπτυσσόμενος – αναπτυγμένος, και να δοθεί έμφαση στους τύπους μετοχής ενεργητικού ενεστώτα σε -οντας/-ώντας και μεσοπαθητικού παρακειμένου σε – μένος)
2) Στους επιρρηματικούς προσδιορισμούς (Βλ. Βιβλίο μαθητή 7η Ενότητα, Β (τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών) σ.105). Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ζήτημα της παραγωγής των επιρρημάτων (Βλ. Βιβλίο μαθητή 7η Ενότητα, Γ, μαθαίνω για τα παράγωγα επιρρήματα, σ. 107-108).
Για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιούν από το βιβλίο Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) των Χατζησαββίδη & Χατζησαββίδου το κεφάλαιο της Σύνταξης. (βλ. 3. Το ρήμα και η Ρηματική φράση: σ. 123-134 και 4. Τα επιρρηματικά: σ.135-144.)
Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί:
α) στην Ενεργητική και Παθητική διάθεση (σ. 124),
β) στη σημασία του Ενεστώτα (σ. 125) και του Αορίστου (σ.125-126) στην Οριστική,
γ) στις Εγκλίσεις και τροπικότητες (σ. 126-129),
δ) στη συμφωνία προσώπου και αριθμού και στα απρόσωπα ρήματα (σ.130), ε) στη ρηματική φράση και τα στοιχεία της (σ. 131),
στ) Παρατηρώ και καταλαβαίνω (σ.132- 134).
Ακόμη, ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί:
α) στη διάκριση ανάμεσα στα επιρρήματα (άκλιτες λέξεις) και στα επιρρηματικά (ή επιρρηματικοί προσδιορισμοί) σ. 135,
β) στα επιρρήματα και να συμπληρωθεί η διδασκαλία με αναφορά στο κεφάλαιο της Μορφολογίας (7. Επιρρήματα, 7.1 και 7.2, σ. 100-102),
γ) στη λειτουργία των επιρρηματικών ως κειμενικών δεικτών που συνδέουν σημασιολογικά μέσα στο κείμενο ανεξάρτητες προτάσεις και περιόδους, σ. 135,
δ) στις μορφές (4.2), σ. 136,
ε) από τις σημασίες (4.3) στον τόπο, χρόνο, τρόπο, αιτία, σκοπό, αποτέλεσμα, σ. 136-137,
στ) από τις ειδικότερες σημασίες των προθέσεων (σ. 138-143) σε όσες περιπτώσεις κοινών και λόγιων προθέσεων διαπιστώνεται δυσκολία στη χρήση τους από τους μαθητές στην κατανόηση και παραγωγή λόγου, και
ζ) στο «Παρατηρώ και καταλαβαίνω» σ. 143-144.).
Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα διδάσκονται ενταγμένα στο πλαίσιο των κειμένων και έχουν λειτουργικό χαρακτήρα στην κατανόηση του κειμένου (βλ. σενάρια Βεκρή, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς και Μποτέλη, Εγκλίσεις και τροπικότητες και ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων που αξιοποιούν με τρόπο λειτουργικό τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα στην κατανόηση του κειμένου στα σχολικά βιβλία
Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 2, σ. 18,
Τετράδιο εργασιών: 2. Α. 1., σ. 18,
Βιβλίο μαθητή: 4. Γ. Ακούω και μιλώ, 2. και 4., σ. 69,
Τετράδιο εργασιών: 5. Γ. 7., σ. 48,
Βιβλίο μαθητή: 4. Γ. Διαβάζω και γράφω, 3., σ. 69).
Ε. Λεξιλόγιο
Όσον αφορά ζητήματα σημασιολογίας και λεξιλογίου στη Β΄ τάξη η έμφαση δίνεται στον τρόπο σχηματισμού των λέξεων με σύνθεση.
[βλ. Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου), Τέταρτο Κεφάλαιο. Σημασιολογία-Λεξιλόγιο.
2.2 Ο σχηματισμός των λέξεων (σ. 158). Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί στη διάκριση ανάμεσα στις παράγωγες και σύνθετες λέξεις. 2.2.β. Σύνθετες λέξεις (σ. 160). Μπορεί να δοθεί έμφαση στους δύο τρόπους σχηματισμού των σύνθετων λέξεων, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Από την ενότητα «Σύνθεση με αχώριστα μόρια» μπορεί να γίνει επιλογή με βάση τις διαγνωσμένες γλωσσικές ανάγκες. Παρατηρώ και καταλαβαίνω (σ. 164-166).]
Βασικό ζητούμενο σε αυτή την τάξη οι μαθητές/τριες είναι να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν
α) τη διάκριση ανάμεσα στην παραγωγή και σύνθεση και
β) τις ετυμολογικά συγγενείς λέξεις που σχηματίζονται είτε με παραγωγή είτε με σύνθεση.
Ως πυξίδα για την οργάνωση της διδασκαλίας μπορεί να λειτουργήσει η δραστηριότητα στην 6η ενότητα, Γ (ετυμολογικές οικογένειες λέξεων), Διαβάζω και Γράφω, σ. 95.
Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το σενάριο της Στεφανίας Μποτέλη, Παραγωγή και σύνθεση.
Ο/Η εκπαιδευτικός, επίσης, πρέπει να έχει υπόψη του ότι η διδασκαλία του λεξιλογίου (αναζήτηση συνωνύμων – αντωνύμων, ετυμολογικά συγγενών λέξεων) νοείται μόνο εντός του πλαισίου συμφραζομένων των κειμένων και δεν εξετάζεται αυτόνομα. Σε αυτό το πλαίσιο η χρήση λεξικών διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία και υπ’ αυτή την έννοια κεντρικό ζητούμενο της διδασκαλίας στη Β΄ τάξη είναι οι μαθητές/τριες να εξοικειωθούν με τη χρήση λεξικών (βλ. Βιβλίο μαθητή 9η ενότητα, Δ (χρήση λεξικών) σ. 143, 146 και ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων στο Βιβλίο μαθητή: 2. Ε. 1. & 2., σ. 40, 3. Γ. Διαβάζω και γράφω, 1. σ. 52, 4. Δ. 3., σ. 70, 5. Ε. 2. σ. 85, 8. Γ. Διαβάζω και γράφω, 2., σ. 126) και να μην εξαντληθούν σε λεξιλογικές ασκήσεις που αφορούν στον σχηματισμό των λέξεων με σύνθεση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Ελευθέριος Βεκρής, Η οικογένεια με τη γλώσσα των κόμικς
Στεφανία Μποτέλη, Εγκλίσεις και τροπικότητες
Στεφανία Μποτέλη, Παραγωγή και σύνθεση
Θεοδώρα Τριαντοπούλου, Λεξικά Ορολογίας
Θεοδώρα Τριαντοπούλου, Μια διαφορετική εφημερίδα
ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΡΙΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ
ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/-ΤΡΙΩΝ
ΤΑΞΗ Β΄
Βιβλίο μαθητή
Ενότητα 6η, Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κ.λπ.)
σελ. 96-97, Κείμενο 8 [Στατιστικός πίνακας αναγνωστών εφημερίδων στην Ελλάδα]
Ακούω και μιλώ: 1. Πληροφορήστε τους συμμαθητές σας, αφού προσέξετε ιδιαίτερα τα ιστογράμματα: Ποιες ηλικίες Ελλήνων διαβάζουν περισσότερο εφημερίδες;
Υπάρχουν διαφορές στην ανάγνωση εφημερίδων ανάλογα με το επίπεδο μόρφωσης;
Ενότητα 9η, Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος
σελ. 141, Κείμενο 8, Η έκλειψη Ηλίου και Κείμενο 9, O ήλιος είναι πηγή ζωής
Ακούω και μιλώ:
1. Ο καθηγητής της Φυσικής σάς ζητάει με βάση όσα συζητήσατε και διαβάσατε στο κείμενο 8 να εξηγήσετε στην υπόλοιπη τάξη γιατί τον επόμενο μήνα θα παρατηρήσουμε μία μερική έκλειψη Ηλίου από την Ελλάδα.
2. Στη Γεωγραφία (κείμ. 9) έχετε διαβάσει ότι ο Ήλιος είναι πηγή ζωής. Τότε πώς δικαιολογείτε τις συμβουλές των ειδικών «να μην εκθέτετε για πολλή ώρα το σώμα σας στις ακτίνες του ήλιου το καλοκαίρι»;
Απαντήστε σε μια φίλη σας που αγνοεί αυτές τις συμβουλές οργανώνοντας τα επιχειρήματά σας με λογική σειρά.
Ενότητα 9η, Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος
σελ. 142, Κείμενο 10, Ενέργεια από τον ήλιο
Δραστηριότητες: 1. Mε τη βοήθεια του παραπάνω ραβδογράμματος απαντήστε στα ερωτήματα:
α) Πόσοι περίπου ηλιακοί θερμοσίφωνες πουλήθηκαν κάθε έτος; Συντάξτε έναν πίνακα.
β) Ποιες χρονιές παρουσιάστηκε μείωση πωλήσεων σε σχέση με τις προηγούμενες;
γ) Πότε παρουσιάστηκε η μεγαλύτερη αύξηση πωλήσεων σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά;
δ) Πότε παρουσιάστηκε η μεγαλύτερη επί τοις εκατό αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά;
ε) Πόσοι ηλιακοί θερμοσίφωνες λειτουργούσαν μέχρι το τέλος του 1986 στη χώρα μας;
Τετράδιο εργασιών
Ενότητα 5η, Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα
σελ. 46, Δείγμα βιογραφικού σημειώματος
Δραστηριότητες: 1. Παραπάνω δίνεται το βιογραφικό σημείωμα ενός υποψηφίου για την αγγελία που ζητά δικηγόρο (Bιβλίο του Μαθητή, κείμ. 2).
Υποθέστε ότι είστε ο εργοδότης και ότι καλείτε τον υποψήφιο σε συνέντευξη. Τι ερωτήσεις θα του κάνατε, ώστε να πάρετε περισσότερες πληροφορίες και να αποκτήσετε καλύτερη εικόνα για το άτομο αυτό;
Θα τον προσλαμβάνατε;
Ενότητα 6η, Παρακολουθώ, ενημερώνομαι και ψυχαγωγούμαι από διάφορες πηγές (ΜΜΕ, διαδίκτυο κ.λπ.)
σελ. 53
Δραστηριότητα 5: Στους τίτλους εκπομπών από ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα της τηλεόρασης υπογραμμίστε τις αντωνυμίες και βρείτε σε ποιο είδος ανήκουν.
Φτιάξτε με κάποιες από αυτές δικούς σας τίτλους τηλεοπτικών εκπομπών.
Ενότητα 9η, Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος
σελ. 72, Κείμενο 2, O κύκλος του νερού
Δραστηριότητα: Σε μια σχολική εκδήλωση, η οποία διοργανώνεται στο πλαίσιο ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, μιλήστε για τη σημασία του νερού στη ζωή μας και εξηγήστε τον κύκλο του νερού δείχνοντας ταυτόχρονα το κείμενο 2.
Ενότητα 9η, Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος
σελ. 73, Κείμενο 3 [H ηλιακή ενέργεια στη Γη]
Δραστηριότητα: Με ποια επιχειρήματα θα απαντούσατε σε κάποιον ο οποίος ισχυρίζεται ότι η ηλιακή ενέργεια που φτάνει στη Γη χάνεται;
Στην απάντησή σας, η οποία πρέπει να έχει λογική οργάνωση, αξιοποιήστε το υλικό του κειμένου 3.
Ενότητα 9η, Ταξίδι στον μαγικό κόσμο του διαστήματος
σελ. 74, Υποενότητα Γ – Χρήση Λεξικών, Κείμενο 4
Δραστηριότητα 1: Το Λεξικό της Νεοελληνικής του Δορμπαράκη οργανώνει το λημματολόγιο (κατάλογο λέξεων) που περιλαμβάνει σε ετυμολογικές οικογένειες, βάζοντας μαζί με κάθε λέξη τα παράγωγά της, καθώς και τα σύνθετα με τη λέξη αυτή. Παίρνοντας ως αφετηρία το λήμμα ήλιος, αλλάξτε τη δομή του λεξικού, ώστε να το μετατρέψετε σε ένα αλφαβητικά οργανωμένο ερμηνευτικό λεξικό.
